TA ΝΟΜΙΚΑ ΚΑΙ ΟΥΣΙΑΣΤΙΚΑ ΖΗΤΗΜΑΤΑ ΠΟΥ ΠΡΟΚΥΠΤΟΥΝ ΑΠΟ ΤΗΝ ΠΑΡΕΜΒΑΣΗ ΣΤΟ «ΙΔΙΟΚΤΗΣΙΑΚΟ» ΤΩΝ ΦΑΡΜΑΚΕΙΩΝ ΚΑΙ ΤΗΝ ΠΩΛΗΣΗ ΤΩΝ ΜΗΣΥΦΑ ΕΚΤΟΣ ΦΑΡΜΑΚΕΙΩΝ (ΕΑΝ ΕΠΙΣΥΜΒΟΥΝ).
ΧΑΡΤΟΓΡΑΦΗΣΗ ΤΟΥ ΝΕΟΥ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝΤΟΣ
ΚΡΙΣΕΙΣ – ΠΡΟΤΑΣΕΙΣ
TA ΝΟΜΙΚΑ ΚΑΙ ΟΥΣΙΑΣΤΙΚΑ ΖΗΤΗΜΑΤΑ ΠΟΥ ΠΡΟΚΥΠΤΟΥΝ ΑΠΟ ΤΗΝ ΠΑΡΕΜΒΑΣΗ ΣΤΟ «ΙΔΙΟΚΤΗΣΙΑΚΟ» ΤΩΝ ΦΑΡΜΑΚΕΙΩΝ ΚΑΙ ΤΗΝ ΠΩΛΗΣΗ ΤΩΝ ΜΗΣΥΦΑ ΕΚΤΟΣ ΦΑΡΜΑΚΕΙΩΝ (ΕΑΝ ΕΠΙΣΥΜΒΟΥΝ).
ΧΑΡΤΟΓΡΑΦΗΣΗ ΤΟΥ ΝΕΟΥ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝΤΟΣ
ΚΡΙΣΕΙΣ – ΠΡΟΤΑΣΕΙΣ
_________________
ΠΡΟΣΟΧΗ!!! Ο κόσμος πιστεύει ότι με την επικείμενη παρέμβαση και τροποποίηση στο «ιδιοκτησιακό» καθεστώς των φαρμακείων, θα μπορεί ο οποιοσδήποτε Έλληνας ή αλλοδαπός «κεφαλαιούχος», ΜΗ ΦΑΡΜΑΚΟΠΟΙΟΣ, να ανοίξει οπουδήποτε και οποτεδήποτε φαρμακείο ή αλυσίδες φαρμακείων.
ΛΑΘΟΣ!!!
Αυτό θα συνέβαινε εάν, παράλληλα με το υπό νομοθέτηση δικαίωμα να ιδρύουν φαρμακεία, καταργούντο ταυτόχρονα και τα ΠΛΗΘΥΣΜΙΑΚΑ ΟΡΙΑ, που ωστόσο δεν αφορούν, ούτε σχετίζονται με το «ιδιοκτησιακό».
Τα πληθυσμιακά όρια δεν καταργούνται. Αντίθετα, στην Εργαλειοθήκη Ι του ΟΟΣΑ, στην οποία παραπέμπει η απόφαση της Συνόδου Κορυφής, προτείνεται η διατήρησή τους, ενώ και το Δικαστήριο Ευρωπαϊκών Κοινοτήτων, όπως και στο Σ.τ.Ε., έχουν κρίνει ότι ο περιορισμός των πληθυσμιακών ορίων είναι νόμιμος και συμβατός με το Κοινοτικό Δίκαιο.
Επομένως η ίδρυση νέων φαρμακείων θα γίνεται με τον τρόπο που γνωρίζουμε και ισχύει σήμερα. Αλλαγές θα υπάρξουν μόνο σε σχέση με το ποιος θα έχει την κυριότητα του φαρμακείου: Φαρμακοποιός ή κεφαλαιούχος μη φαρμακοποιός ή και οι δυο μαζί, υπό εταιρική μορφή.
Ειδικότερα και προκαταρκτικά:
ΕΝΝΟΙΟΛΟΓΙΚΟΙ ΠΡΟΣΔΙΟΡΙΣΜΟΙ:
1. ΙΔΙΟΚΤΗΣΙΑΚΟ. Κατά την κείμενη νομοθεσία, ιδιοκτήτης φαρμακείου μπορεί να είναι μόνο πτυχιούχος φαρμακοποιός ελληνικής ή Φαρμακευτικής Σχολής του εξωτερικού, που έχει αναγνωρισθεί το δίπλωμά του και έχει λάβει άδεια εξασκήσεως του επαγγέλματος στην Ελλάδα (άρθρο 1 παρ.2 Ν.1963/91, άρθρο 36 παρ.1 Ν.3918/2011).
Ο ιδιοκτήτης αδειούχος φαρμακοποιός μπορεί να συνεταιρίζεται, είτε με άλλον αδειούχο φαρμακοποιό, συστεγάζοντας τα φαρμακεία τους (άρθρο 12 Ν.5607/1932), είτε με άλλον φαρμακοποιό, ως απλό εταίρο (άρθρο 17 Ν. 5607/1932), είτε με συγγενή του μέχρι β’ βαθμού (άρθρο 17 Ν.5607/32), συστήνοντας, στην πρώτη περίπτωση, αποκλειστικά ομόρρυθμη εταιρεία, και στη δεύτερη περίπτωση, ομόρρυθμη ή ετερόρρυθμη εταιρεία, κατά τη διακριτική ευχέρεια των εταίρων.
Αυτή την έννοια, έκταση και περιεχόμενο έχει το «ιδιοκτησιακό» καθεστώς των φαρμακείων, όπως το γνωρίζουμε μέχρι σήμερα.
2. ΠΛΗΘΥΣΜΙΑΚΑ ΟΡΙΑ. Κατά την κείμενη νομοθεσία (άρθρο 36 παρ.1 και 3 Ν.3918/2011), ο φαρμακοποιός μπορεί να ιδρύει φαρμακείο, χωρίς κανένα περιορισμό, πλην των σχετικών με τα πληθυσμιακά όρια (1/1000). Δεν είναι επιτρεπτή επομένως η ίδρυση νέων φαρμακείων καθ’ υπέρβαση των πληθυσμιακών ορίων.
Οι δυο παραπάνω έννοιες (ιδιοκτησιακό – πληθυσμιακά όρια) είναι ανεξάρτητες η μία από την άλλη και έχουν διαφορετικό περιεχόμενο, ωστόσο η δεύτερη επηρεάζει δραματικά την πρώτη γιατί περιορίζει αισθητά την έκτασή της.
Οι επικείμενες τροποποιήσεις στο ιδιοκτησιακό (κατά τις διαφαινόμενες προθέσεις) θα δημιουργήσουν την εξής εικόνα.
Απλά παραδείγματα στην πράξη:
α. Έλληνας ή ξένος «κεφαλαιούχος», μη φαρμακοποιός, θα δύναται να ιδρύει φαρμακείο ή περισσότερα φαρμακεία (αλυσίδες) και να γίνεται «αδειούχος» ιδιοκτήτης αυτών, προσλαμβάνοντας για τη λειτουργία τους έμμισθους υπεύθυνους φαρμακοποιούς.
Οι αιτήσεις για ίδρυση νέων φαρμακείων θα υποβάλλονται από τους παραπάνω δυο φορές τον χρόνο (εφόσον διατηρηθεί η ισχύς της διάταξης αυτής) και κατ’ αρχήν για την κάλυψη κενών θέσεων, εφόσον θα το επιτρέπουν τα πληθυσμιακά όρια (αναλογία 1/1000).
Επειδή ωστόσο οι κενές θέσεις σε περιοχές (Δημοτικές Ενότητες, Δημοτικές Κοινότητες κ.λπ.) με εμπορικό ενδιαφέρον έχουν καλυφθεί, στο σύνολό τους σχεδόν, τα τρία τελευταία χρόνια, εκτιμώ βάσιμα ότι ο ενδιαφερόμενος «κεφαλαιούχος» δεν θα σταθεί στην ουρά για τυχόν λήψη άδειας ιδρύσεως φαρμακείου σε κενή θέση δυο φορές το χρόνο.
Επομένως, η βασική και αναγκαία επιλογή του θα είναι να ΑΓΟΡΑΣΕΙ: είτε υφιστάμενη επιχείρηση φαρμακείου (συστέγαση-αποσυστέγαση), είτε «σκέτη» άδεια ιδρύσεως από φαρμακοποιό, που παραιτείται από αυτή για οποιονδήποτε λόγο ή λόγω συνταξιοδότησής του (άρθρο 36 παρ. 6 Ν. 3918/2011, το οποίο επικαλύπτει και το άρθρο 7 Ν. 1963/1991), αλλά και πάλι μέσω συστέγασης-αποσυστέγασης.
Να λοιπόν, αν νομοθετηθεί η σχετική ρύθμιση, και κάτι θετικό. Η αξία των προς πώληση επιχειρήσεων φαρμακείων ή αδειών θα αυξηθεί τόσο σημαντικά, όσο σημαντική θα είναι και η αντίστοιχη ζήτηση εισόδου στον κλάδο από επίδοξους επενδυτές-κεφαλαιούχους μη φαρμακοποιούς (νόμος προσφοράς – ζήτησης).
β. Έλληνας ή ξένος «κεφαλαιούχος», μη φαρμακοποιός, θα δύναται να συνεταιρίζεται με Έλληνα αδειούχο φαρμακοποιό. Η λειτουργία του φαρμακείου θα γίνεται υπό την ευθύνη του φαρμακοποιού, η δε συμμετοχή του κάθε μέρους στο κεφάλαιο της εταιρείας θα είναι ελεύθερη, εκτός αν τροποποιηθεί η υφιστάμενη ρύθμιση και τεθούν περιορισμοί ως προς τα εταιρικά ποσοστά. Θα πρόκειται στην περίπτωση αυτή είτε για εταιρεία συστεγασμένων φαρμακείων (άρθρο 12 Ν. 5607/1932) είτε για εταιρεία ενός αδειούχου με έναν απλό εταίρο (άρθρο 17 Ν. 5607/1932).
Εκτιμώ από εμπειρία ότι οι ξένοι «κεφαλαιούχοι» προκρίνουν συνήθως την κατά ποσοστό 100% ιδιοκτησία και εναλλακτικά την πλειοψηφία στο μετοχικό κεφάλαιο.
Ωστόσο, δεν αποκλείω την περίπτωση να επιδιώξουν την εταιρική σχέση με τον έλληνα φαρμακοποιό, απλά και μόνο για να του δώσουν επιπλέον οικονομικό κίνητρο (πέραν του μισθού) για την αποδοτικότερη και αποτελεσματικότερη λειτουργία και κερδοφορία της επιχείρησης, που θα είναι και προς το δικό τους συμφέρον.
Τέλος, είναι ιδιαίτερα πιθανόν, αν όχι βέβαιο, ότι η ανατροπή στο «ιδιοκτησιακό» θα επιφέρει και ανατροπή στους εταιρικούς τύπους που θα εκμεταλλεύονται επιχειρήσεις φαρμακείων για περισσότερη επιχειρηματική ευελιξία. Σήμερα τα εταιρικά φαρμακεία λειτουργούν, όπως είπαμε, υπό μορφή ομορρύθμου ή ετερορρύθμου εταιρείας. Στο νέο περιβάλλον μπορεί η εκμετάλλευσή τους να γίνεται και από Ανώνυμες Εταιρείες (Α.Ε.) ή Εταιρείες Περιορισμένης Ευθύνης (Ε.Π.Ε.)
Αυτά ως πρώτες σκέψεις.
Επιφυλάσσομαι μόλις οι επικείμενες ρυθμίσεις οριστικοποιηθούν, να αναλύσω διεξοδικά όλες τις περιπτώσεις, εκδοχές και παραμέτρους.
Με αφορμή τις επαφές της ηγεσίας του ΠΦΣ με τους «ΘΕΣΜΟΥΣ» και τις δηλώσεις του Προέδρου κ. Λουράντου για τις προθέσεις των Εταίρων σχετικά με τα επίμαχα υπό λήψη μέτρα που αφορούν τα φαρμακεία (ιδιοκτησιακό-ΜΗ.ΣΥ.ΦΑ), σε συνδυασμό με την δέσμευση του Κλάδου να παρουσιάσει τις συγκεκριμένες θέσεις του, εισφέρω τις σκέψεις που ακολουθούν με την προσδοκία ότι μπορεί να είναι ωφέλιμες και εποικοδομητικές.
Το οφείλω στον κλάδο των φαρμακοποιών που με τίμησε επί 33 χρόνια, προσφέροντάς μου εργασία επί δεκαετίες, και μάλιστα από θέσεις ευθύνης.
Ο λόγος μου θα είναι, όπως πάντα, νομικο-τεχνοκρατικός και σε καμία περίπτωση πολιτικο-συνδικαλιστικός, παρά μόνο όπου αντικειμενικά χρειαστεί για την ολοκλήρωση της αφήγησής μου, με το περιεχόμενο και πνεύμα που επιθυμώ να της προσδώσω.
Άλλωστε, ο κλάδος βρίσκεται στην πλέον κρίσιμη καμπή της ιστορίας του, ώστε οποιαδήποτε άλλη εκδοχή από αυτήν της αποτύπωσης της αντικειμενικής πραγματικότητας να είναι αποκρουστέα.
Το παρόν δεν αποτελεί αμιγώς και “by the book” επιστημονική εργασία. Είναι επιλογή μου και ζητώ να εκληφθεί ως «συντροφική» συζήτηση που θα συμβάλει στην προσέγγιση ή επίτευξη της απαραίτητης «αυτογνωσίας» που οφείλει να κατακτήσει ο κλάδος και ως μέσο «συνεννόησής» μας, δίχως ωστόσο να απεμπολώ τη βασιμότητα των νομικών ισχυρισμών μου.
Τέλος, επειδή μετά τη «φυγή» του αξέχαστου φίλου Γιάννη Παπαγεωργίου, είμαι μάλλον ο αρχαιότερος ηλικιακά από τους νομικούς παραστάτες του κλάδου των φαρμακοποιών, διεκδικώ την προσοχή σας στη μελέτη των γραφομένων, χωρίς δεύτερες σκέψεις, λαμβάνοντας υπόψη, αν απαιτηθεί, και την προτροπή μου «πάταξον μεν, άκουσον δε».
Αλλά από «Διός άρξασθαι»:
Το Ελληνικό Φαρμακείο βρίσκεται στην πλέον κρίσιμη καμπή της ιστορίας του.
Οι Νόμοι Λοβέρδου-Γεωργιάδη (Ν.3918/2011,Ν.4254/2014) με τους οποίους, προφανώς εξ ανάγκης, υλοποιήθηκαν και «εξοφλήθηκαν», θέλω να πιστεύω, οι μνημονιακές υποχρεώσεις της χώρας έναντι των δανειστών της στο χώρο του φαρμακείου, διεμβολίζοντας το επί 30 περίπου χρόνια (περίοδος Βαγιωνά) ιδιαίτερα προστατευόμενο καθεστώς του, δημιούργησαν τη σημερινή εικόνα και δομή του, όπως τη ζούμε και τη γνωρίζουμε.
Ωστόσο, η επαπειλούμενη νομοθέτηση των μέτρων (ιδιοκτησιακό-ΜΗΣΥΦΑ) που ασαφώς (ως προς το περιεχόμενο και έκταση) περιλαμβάνονται στην πρόσφατη απόφαση της Συνόδου των Αρχηγών Κρατών της Ευρωζώνης (ΣΑΚΕ), θα επιφέρει ενδεχομένως δραματικές ανατροπές στον κλάδο (εξαρτάται από την υφή και το περιεχόμενο των μέτρων) και ίσως δραστική αναδιάταξη στην αλυσίδα διακίνησης των προϊόντων του φαρμακείου (Παραγωγοί-Φαρμακέμποροι-Φαρμακεία), στο μέτρο που θα επιχειρηθεί εισβολή στο χώρο του φαρμακείου από παράγοντες που έχουν σχέση με την παραγωγή ή/ και εμπόριο φαρμάκων, όπως θα εκθέσω στη συνέχεια.
Επιπρόσθετα, η διαρκώς επιδεινούμενη διαθεσιμότητα του ΕΟΠΥΥ να εξοφλεί ακριβόχρονα τους λογαριασμούς των φαρμακείων, το rebate, η μείωση του περιθωρίου κέρδους, η δραματική μείωση των τιμών των φαρμάκων και η αντίστοιχη απομείωση της αξίας του στοκ, η αύξηση της λίστας των μη αποζημιούμενων φαρμάκων, η μεταφορά της διακίνησης των βρεφικών γαλάτων και σε άλλα κανάλια διανομής, ο σφιχτός εναγκαλισμός των φαρμακείων με τις φαρμακαποθήκες (εκχωρήσεις απαιτήσεων, κατασχέσεις, προμήθεια προϊόντων έναντι μετρητών), η φτωχοποίηση της ελληνικής κοινωνίας, σε συνδυασμό με τις γενικότερες οικονομικές υποχρεώσεις των νοικοκυριών των φαρμακοποιών (τραπεζικά επαγγελματικά δάνεια, φόροι, ΦΠΑ, ασφαλιστικές εισφορές, αμοιβές απασχολούμενου προσωπικού, ενοίκια, ΔΕΗ, κ.λπ.) αποτελούν τα βασικά στοιχεία για την δημιουργία συνθηκών απόλυτης «ασφυξίας» του κλάδου.
Μετά λόγου γνώσεως επομένως αναφέρομαι στους παραπάνω παράγοντες, διότι είναι εξ αντικειμένου καθοριστικοί στη διαμόρφωση άποψης σχετικά με το εάν το φαρμακείο είναι χώρος επιδεκτικός ελεύθερου ανταγωνισμού, όπως «αυθεντικά» ευαγγελίζεται η Εργαλειοθήκη Ι του ΟΟΣΑ, ως πηγή και μέσο για την παραγωγή οικονομικών ωφελειών υπέρ των καταναλωτών και γενικά πρόσφορων για την ανάπτυξη του κλάδου και τη συνακόλουθη στήριξη της χειμαζόμενης Ελληνικής οικονομίας.
Στα ανωτέρω πρέπει να συνυπολογισθεί και το γεγονός ότι, επειδή το «φάρμακο» αποτελεί κατά περίπτωση το 60-90% του τζίρου του φαρμακείου, καθιστάμενο εξ αντικειμένου μη επιδεικτικό ανταγωνισμού λόγω της αγορανομικά ορισμένης τιμής του και του θεσμοθετημένου περιθωρίου κέρδους, ο ανταγωνισμός στο φαρμακείο περιορίζεται από τη φύση του μόνο στο παραφάρμακο, όσον αφορά τα προϊόντα και στις εκεί παρεχόμενες υπηρεσίες, όσον αφορά το σκέλος των υπηρεσιών, που ωστόσο δεν σχετίζεται (το τελευταίο) με την απόδοση οικονομικού οφέλους στον καταναλωτή, στο οποίο στοχεύει η εργαλειοθήκη του ΟΟΣΑ, αλλά μόνο με τις νομοθετικά προσφερόμενες δυνατότητες στον φαρμακοποιό στον τομέα παροχής των αντίστοιχων υπηρεσιών.
Επομένως, ο ισχυρισμός του κ. Κοστέλο (όπως μεταφέρθηκε στην κοινή γνώμη) ότι η «άρση του ιδιοκτησιακού» θα επιτρέψει την είσοδο ιδιωτικών κεφαλαίων που θα βοηθήσει την ανάπτυξη του Κλάδου, πρέπει να εξετασθεί υπό το πρίσμα του ουσιαστικού περιεχομένου του και του τρόπου και συνθηκών υλοποίησής του.
Πρέπει ειδικότερα να γίνει αντιληπτό πως θα υλοποιηθεί στην πράξη η ανάπτυξη του κλάδου, σε ποιες πτυχές του, αν και ποια ανταγωνιστικά ωφελήματα μπορεί να εισφέρει, δημιουργήσει ή προσθέσει, αν λαμβάνεται υπόψη ότι η βιωσιμότητα του ελληνικού φαρμακείου αποτελεί ουσιαστικό περιεχόμενο του Δημοσίου συμφέροντος, ευθέως προστατευτέου και αν η εν λόγω «ανάπτυξη του κλάδου» αφορά το σύνολό του ή μόνον εκείνο το μέρος (κάποια νέα φαρμακεία ή αλυσίδες δηλαδή) στο οποίο θα διοχετευθεί το φρέσκο ιδιωτικό κεφάλαιο. Αν συμβεί το τελευταίο, είναι φανερό ότι αυτό θα γίνει σε βάρος εκείνου του μέρους του κλάδου (τα υφιστάμενα φαρμακεία δηλαδή) που δεν θα ενισχυθεί με κεφάλαια. Άρα ο «φτωχός» κλάδος θα φτωχοποιηθεί ακόμη περισσότερο και ενδεχομένως διακόψει τη λειτουργία του, αφήνοντας κενό, προς κατάληψη χώρο, από τους νεοεισερχόμενους κεφαλαιούχους.
Μήπως η παραπάνω εικόνα είναι η φωτογραφία επιβολής της κυριαρχίας του κεφαλαίου; Και μήπως η φωτογραφία αυτή είναι ουσιαστικά το αρνητικό (φιλμ) της κρίσης της Ολομέλειας του Συμβουλίου της Επικρατείας (Σ.τ.Ε. 229/2014) (Παράρτημα 7), το οποίο, κρίνοντας τη συμβατότητα με το Κοινοτικό Δίκαιο των πληθυσμιακών κριτηρίων και των αποστασιακών περιορισμών, αποφάνθηκε ότι:
«Τα φαρμακεία δεν αποτελούν αμιγώς εμπορικές επιχειρήσεις, αλλά ιδιότυπα καταστήματα, στα οποία συνδυάζεται η υπεύθυνη επιστημονική δραστηριότητα και η κοινωνική αποστολή με την εμπορική εκμετάλλευση. Περαιτέρω, εκ του λόγου ότι τα διατιθέμενα στα φαρμακεία αγαθά, αναγκαία για τη διαφύλαξη και την αποκατάσταση της ανθρώπινης υγείας, είναι ζωτικής σπουδαιότητος για το κοινωνικό σύνολο, υφίσταται έντονο κρατικό ενδιαφέρον για τη ρύθμιση τόσο της ασκήσεως όσο και της προσβάσεως στο επάγγελμα του φαρμακοποιού, το οποίο συνδέεται αρρήκτως με την προστασία της δημόσιας υγείας. Συνεπώς, η εξασφάλιση της βιωσιμότητος των φαρμακείων, και μάλιστα υπό συνθήκες λειτουργίας τους εκτός όρων ελεύθερου ανταγωνισμού, καθώς και η ορθολογική και ισόρροπη κατανομή τους σε ολόκληρη την Χώρα, προκειμένου να εξασφαλίζεται ο άμεσος και με ποιοτικά εχέγγυα εφοδιασμός του συνόλου του πληθυσμού με τα αναγκαία φάρμακα, αποτελούν επιτακτικούς λόγους δημοσίου συμφέροντος, οι οποίοι δικαιολογούν την επιβολή περιορισμών όχι μόνο στην άσκηση, αλλά και στην πρόσβαση στο επάγγελμα του φαρμακοποιού προσώπων που συγκεντρώνουν, κατ” αρχήν, τα νόμιμα προσόντα για την άσκησή του. Εξ άλλου, εφόσον το κόστος των χορηγουμένων από τα φαρμακεία φαρμάκων καλύπτεται, κατά ένα μεγάλο μέρος, από τους οικείους ασφαλιστικούς οργανισμούς κοινωνικής ασφαλίσεως, η υπερβολική και άνευ ευλόγου αιτίας λήψη φαρμάκων εκ μέρους των ασφαλισμένων, έχει ως συνέπεια την κατασπατάληση των περιορισμένων οικονομικών πόρων που διατίθενται από τον κρατικό προϋπολογισμό στους ασφαλιστικούς οργανισμούς για την υγειονομική περίθαλψη των ασφαλισμένων. Συνεπώς, εκτός των προαναφερθέντων λόγων, και ο σκοπός της αποτροπής του κινδύνου σοβαράς διαταράξεως της οικονομικής ισορροπίας του συστήματος κοινωνικής ασφαλίσεως, συνιστά επιτακτικό λόγο δημοσίου συμφέροντος που δικαιολογεί την επιβολή περιορισμών τόσο στην άσκηση όσο και στην πρόσβαση στο επάγγελμα του φαρμακοποιού».
Με δεδομένο λοιπόν ότι η εξασφάλιση της βιωσιμότητος των φαρμακείων και μάλιστα υπό συνθήκες λειτουργίας τους εκτός όρων ελεύθερου ανταγωνισμού αποτελούν λόγους δημοσίου συμφέροντος (επισημαίνω την άνω κρίση του Σ.τ.Ε. για πλήρη εμπέδωση), η απάντηση που αναμένεται από τον κ. Κοστέλο είναι: πώς ο ίδιος και οι «ΘΕΣΜΟΙ» αντιλαμβάνονται την έννοια της ανάπτυξης του κλάδου, πώς αυτή θα επιτευχθεί, αν το Ελληνικό Φαρμακείο είναι επιδεκτικό ανταγωνισμού δίχως να υπονομεύεται η βιωσιμότητά του, ποιοι συγκεκριμένα θα ωφεληθούν από την ανάπτυξη και τον ανταγωνισμό και κυρίως αν και ποιος θα πληρώσει το τίμημα αυτών (κοινώς το μάρμαρο). Η πρώτη εντύπωσή μου είναι ότι από το εγχείρημα αυτό θα «αναπτυχθεί» η οικονομική ευρωστία των κεφαλαιούχων και όχι γενικότερα ο κλάδος, ο οποίος μετά βεβαιότητος θα οδηγηθεί σε δραστική συρρίκνωση.. Θα «αναπτυχθεί» επίσης μετά βεβαιότητος η υπαλληλοποίηση των επιστημόνων φαρμακοποιών, οι οποίοι θα πληρώσουν το τίμημα της «ανάπτυξης», περιοριζόμενοι στον κατώτατο μισθό. Αυτή η ανάπτυξη, μέσω του επιβαλλόμενου έξωθεν «ελεύθερου ανταγωνισμού», επιδιώκεται;
Στο σημείο αυτό θα σας καλέσω να παρακολουθήσουμε την πρόβα ενός φανταστικού θεατρικού διαλόγου που ενδεχομένως ανέβει στη σκηνή.
– Είμαι φαρμακοποιός και κάτι μου πηγαίνει στραβά. Θέλω να καταλάβω. Θέλω παραστατικά και «λιανά» να φανταστώ, με κάποια μέτρα που ψήνονται, τι μου ξημερώνει.
Διότι κάποιοι μου λένε, σε ελεύθερη μετάφραση:
– Έλληνα φαρμακοποιέ. Ο κλάδος και το φαρμακείο σου είναι στο μαύρο του το χάλι.
Έχει υποβαθμιστεί, υπολειτουργεί, δεν έχει επάρκεια εμπορευμάτων, δεν είναι ανταγωνιστικό, είναι άφραγκο και σκονισμένο. Σωστά ;
– Μερικώς σωστά, απαντώ, γιατί ο ανταγωνισμός στα προϊόντα, εκεί που είναι επιτρεπτός, είναι και διαρκής, και πραγματικός, και ορατός. Για τα υπόλοιπα δεν έχω ευθύνη, οι νομοθέτες την έχουν.
– Μην αλλάζεις θέμα, συνεχίζουν. Είναι λογικό και αναγκαίο, σε μία λαμπερή Ευρώπη, το φαρμακείο και ο κλάδος να αναβαθμισθούν και αναπτυχθούν. Όσον αφορά τον ανταγωνισμό, πρέπει να βελτιωθεί και ενισχυθεί με βάση τα ευρωπαϊκά πρότυπα. Εδώ είναι Ευρώπη, δεν είναι Βαλκάνια. Σωστά;
– Έτσι είναι, αφού έτσι νομίζετε, απαντώ.
– Ωραία, μου λένε. Έχουμε κάτι πολυεθνικές και φίλους κεφαλαιούχους που θέλουν να φέρουν φρέσκο χρήμα στην Ελλάδα για να στήσουν αλυσίδες φαρμακείων «τούρμπο». Μάλιστα, αν είσαι υπάκουος, μπορεί να ωφεληθείς και εσύ. Έχεις αντίρρηση;
– Ναι, απαντώ. Το φαρμακείο μου, πριν κάποια μνημόνια, ήταν μια χαρά και επαρκώς κεφαλαιοποιημένο και περιποιημένο. Όμως κάτι ελληνικοί νόμοι που συντάξατε ουσιαστικά εσείς, αλλά υπογράψανε με το πιστόλι στον κρόταφο οι Υπουργοί της Χώρας μου, κάποιο δηλαδή rebate, κάποιος ΕΟΠΥΥ και άλλα πολλά, που άριστα γνωρίζετε, με έφεραν σ’ αυτό το χάλι που λέτε. Δεν αλλάζετε καλύτερα τους νόμους, όπως ήτανε, για να ξαναβρώ την υγεία και ηρεμία μου; Ακόμη καλύτερα, δεν ανακεφαλαιώνετε τον ΕΟΠΥΥ για να μου εξοφλήσει τους λογαριασμούς και με τα δικά μου τα λεφτά να επανακεφαλαιώσω, ξεσκονίσω και φρεσκάρω το φαρμακείο μου; Το ξέρω καλά το έργο. Δεν χρειάζομαι υποβολέα.
– Α! όλα κι όλα. Αυτά ανήκουν στην ιστορία. Φρέσκα κουλούρια πουλάει ο κουλουράς. Έχεις να προσθέσεις άλλο επιχείρημα; μου λένε.
– Ναι, απαντώ. Εδώ στην Ελλάδα έχουμε 11.500 φαρμακεία και όπως καταντήσαμε, μπερδεύουμε και τα «πόδια» μας, γιατί πέσαμε ο ένας πάνω στον άλλον, με την κατάργηση των αποστασιακών περιορισμών και τελικά μοιράζουμε στωικά τη μιζέρια μας. Αν σας ενδιαφέρει η είσπραξη κέρδους και όχι μιζέριας, δεν ανοίγετε καλύτερα τις αλυσίδες σας σε άλλες χώρες που βλέπουν τα φαρμακεία με το κιάλι και ταξιδεύουν ακόμη και με τραίνο για να βρουν εφημερεύοντα;
– Α, αυτό δεν σε αφορά, είναι δικό μας πρόβλημα. Έχετε ωραίο ήλιο και θάλασσα εκεί κάτω και θέλουμε να τα απολαύσουμε. Υπάρχει κάτι άλλο για να τελειώνουμε; μου λένε.
– Ναι, απαντώ. Επειδή στην Ελλάδα ισχύουν τα πληθυσμιακά όρια που για λόγους προστασίας της δημόσιας υγείας πρέπει να διατηρηθούν, όπως άλλωστε λέει κάποια εργαλειοθήκη του ΟΟΣΑ και το Ευρωπαϊκό Δικαστήριο, ο μόνος τρόπος να αποκτήσετε φαρμακείο στην Ελλάδα είναι να γίνετε συνεταίροι μου. Πρέπει δηλαδή να περάσετε από τον «πάγκο».
– Τα συνεταιριλίκια με τον «πάσα ένα» δεν μας ενδιαφέρουν, γιατί δεν το επιτρέπουν οι αρχές και αξίες μας. Άλλωστε και αν ακόμη σου κάνουμε την τιμή να γίνεις συνεταίρος μας, θα μείνεις με ποσοστό 1%, γιατί το υπόλοιπο 99% θα το πάρουμε εμείς, μου λένε.
– Ωραία, απαντώ. Ελάτε λοιπόν να συζητήσουμε για την τιμή πώλησης.
– Ορίστε; Μήπως είσαι θρασύς; Η αξία ενός υποβαθμισμένου φαρμακείου είναι μηδενική. Εμείς, με το φρέσκο χρήμα μας, θα το λουστράρουμε, θα το κάνουμε να λάμψει και θα του προσδώσουμε την προστιθέμενη αξία που του αρμόζει. Άντε το πολύ να σου δώσουμε κάποια ψίχουλα για την εξυπηρέτηση που θα μας κάνεις, μου λένε.
– Θαυμάσια, απαντώ. Αλλά ωστόσο, το φαρμακείο μου χρωστάει στη φαρμακαποθήκη, στη Δ.Ο.Υ. και στη Μιχαλού. Πως θα τα φέρω βόλτα; Αν δεν εξοφλήσω θα πάω φυλακή.
– Α! αυτό είναι δικό σου πρόβλημα, μου λένε. Με το χρήμα που θα σου δώσουμε θα εξοφλήσεις μέρος των χρεών σου. Για την εξόφληση των υπολοίπων να πουλήσεις και το κτήμα του πατέρα σου.
– Deal; με ρωτάνε και μου άπλωσαν το χέρι.
Έτρεξα αμέσως στον καθρέπτη και τρόμαξα. Πόσο έμοιαζα με ιθαγενή του Αμαζονίου!!!
Μετά κάθισα και σκέφθηκα και συνεχίζω ακόμη…
Εσείς, ωστόσο, διαβάζετε μπρος αλλά και πίσω από τις γραμμές. Θα αντιληφθήκατε ότι υπάρχουν κάποια «θεματάκια» εκεί. Πώς να τα πω «εν δήμω» αλλιώς; Σε κάθε περίπτωση συνιστάται υπομονή και ψυχραιμία.
Συνεχίζοντας τη ροή των σκέψεών μου και υπό τις παρούσες συνθήκες, το βασικό και κυρίαρχο, θα έλεγα, ερώτημα που τίθεται και πρέπει να αποσαφηνισθεί άμεσα, είναι το εξής:
Η αναφορά του «ιδιοκτησιακού» και των ΜΗ.ΣΥ.ΦΑ στην επίμαχη απόφαση της Σ.Α.Κ.Ε, ως ζητήματα που πρέπει υποχρεωτικά να ρυθμισθούν νομοθετικά, έγινε εν γνώσει του γεγονότος ότι αποτελούν τις «ουρές» που άφησε ο Ν.4254/2014 με τον οποίο υλοποιήθηκαν τα προταθέντα μέτρα της Εργαλειοθήκης Ι του ΟΟΣΑ ή ΑΝΤΙΘΕΤΑ, προσφέρθηκαν, από προφανή ΣΥΓΧΥΣΗ ΚΑΙ ΒΙΑΣΥΝΗ, «στο πιάτο», χρέη «σερβιτόρου» τελούντος του «Βαρουφάκειου» Υπομνήματος των 47 σελίδων δημιουργικής ασάφειας, με το οποίο γνωστοποιήθηκε στους «ΘΕΣΜΟΥΣ», άνευ γνώσης των καθ’ ύλην αρμόδιων υπουργών, η πρόθεση-δέσμευση νομοθέτησης των συγκεκριμένων αυτών μέτρων;
Από την απάντηση στο ερώτημα αυτό θα κριθεί και ο τρόπος της πλέον πρόσφορης αντίδρασης του Π.Φ.Σ. και του Υπουργού Υγείας.
Αν ισχύει η πρώτη εκδοχή, τότε θα πρέπει να υποβληθούν στους «ΘΕΣΜΟΥΣ» τα αναγκαία νομικά και ουσιαστικά επιχειρήματα προκειμένου να πεισθούν οι τελευταίοι ότι αφενός μεν η επιβολή της νομοθέτησης των μέτρων που περιλαμβάνονται στην απόφαση της Συνόδου Κορυφής (ιδιοκτησιακό, ΜΗ.ΣΥ.ΦΑ.) έλαβε χώρα κατά παράβαση του Κοινοτικού Δικαίου και της Αρχής της Αναλογικότητος και σε κάθε περίπτωση, καθ’ υπέρβαση εξουσίας, αφετέρου δε και εναλλακτικά, ότι με τη θέσπιση του Ν. 4254/2014, λαμβανομένης υπόψη και της αρχής της αναλογικότητας, εξαντλήθηκαν και «εξοφλήθηκαν» αμετάκλητα οι συνολικές υποχρεώσεις της χώρας (όσον αφορά τα φαρμακεία) έναντι της εργαλειοθήκης Ι του ΟΟΣΑ και των λοιπών, ενδεχομένως, μνημονιακών δεσμεύσεων.
Η Αρχή της Αναλογικότητος, αναγνωρισθείσα από το Ευρωπαϊκό Δικαστήριο ως αναπόσπαστο μέρος των αξιών που θεσπίζουν οι Ευρωπαϊκές Συνθήκες, επιβάλλουν, κατά τη νομοθετική ρύθμιση ενός ζητήματος, τη λήψη των ηπιότερων και όχι των επαχθέστερων μέτρων, πρόσφορων ωστόσο για την επίτευξη του επιδιωκόμενου σκοπού και οφέλους. Στην περίπτωσή μας, το ελληνικό φαρμακείο, ελάχιστα προσφερόμενο στον ανταγωνισμό, έχει υποστεί ήδη τόσες βλάβες, ώστε η δημιουργία νέων, διά της μεταβολής του ιδιοκτησιακού καθεστώτος του και της μεταφοράς των ΜΗ.ΣΥ.ΦΑ. σε άλλα κανάλια διανομής, θα οδηγήσει στην περαιτέρω αποδιοργάνωση και υποβάθμισή του, αντί της σκοπούμενης ανάπτυξής του.
Εάν αντίθετα ισχύει η δεύτερη εκδοχή, τότε πρέπει προσηκόντως να επισημανθεί και υπομνησθεί στους «ΘΕΣΜΟΥΣ», ότι με το Ν.4254/2014 έκλεισε αμετάκλητα το θέμα των νομοθετικών παρεμβάσεων στο Ελληνικό φαρμακείο, πράγμα που έχω την απόλυτη βεβαιότητα ότι έπραξε ο κ. Λουράντος, καθόσον, τόσο αυτός, όσο και τα λοιπά μέλη του Δ.Σ. του ΠΦΣ που τον συνόδευσαν στις Βρυξέλλες, έχουν ιστορική και βαθειά γνώση του θέματος .
Ωστόσο, όπως παρατηρούμε, σε πολιτικό επίπεδο επιδιώκεται η εξασφάλιση ευρύτερης πολιτικής συναίνεσης για την αποτελεσματικότερη αντιμετώπιση των αξιώσεων των «ΘΕΣΜΩΝ».
Επομένως και στη δική μας κλίμακα, θα ήταν ευκταία, αν όχι επιβεβλημένη, λόγω της σοβαρότητος του διακυβεύματος (ιδιοκτησιακό-ΜΗΣΥΦΑ), μια ενδεχόμενη συνεργασία του νυν Υπουργού Υγείας Π. Κουρουμπλή με τους τέως Υπουργούς Υγείας Α. Γεωργιάδη και Ανάπτυξης Κ. Χατζηδάκη (του τελευταίου ως καθ’ ύλην αρμοδίου Υπουργού για τη νομοθέτηση των μέτρων της εργαλειοθήκης Ι του ΟΟΣΑ), προκειμένου να αποσαφηνισθεί κατά τρόπο αυθεντικό, αν πράγματι με το Ν. 4254/2014 εξαντλήθηκαν στο σύνολό τους οι δεσμεύσεις της Χώρας ως προς τα φαρμακεία, έχοντας λάβει σχετικές διαβεβαιώσεις από τους «ΘΕΣΜΟΥΣ», ή ΟΧΙ.
Η συγκεκριμένη γνώση είναι ιδιαίτερης σημασίας καθόσον, αν πράγματι το θέμα έχει κλείσει, αρκεί η σχετική υπόμνηση προς τους αρμοδίους των «ΘΕΣΜΩΝ», με συγκεκριμένα ονοματεπώνυμα, οι οποίοι θα επιβεβαιώσουν την οριστική περαίωση του θέματος και θα αρχειοθετήσουν το ζήτημα.
Έχοντας ήδη επισημάνει τα ανωτέρω, με την ελπίδα ότι μπορεί έτσι να «καθαρίσει» άμεσα το τοπίο, είτε προς τη μία, είτε προς την άλλη κατεύθυνση, θα επιχειρήσω να τοποθετήσω συνολικά τα θέματα του φαρμακείου που βρίσκονται στην επικαιρότητα,
στις σωστές κατά τη γνώμη μου διαστάσεις τους, ώστε να αποτυπωθεί και διαχρονικά η πραγματική τους εικόνα, αναφερόμενος στα προκύπτοντα νομικά και ουσιαστικά ζητήματα και προοπτικά, στο περιβάλλον της επόμενης ημέρας.
Ι.ΤΑ ΝΟΜΙΚΑ ΖΗΤΗΜΑΤΑ
Ι. Στο ΦΕΚ 80 ΤΑ/16-07-2015 δημοσιεύθηκε ο Ν. 4334/16-07-2015, με τον οποίο κυρώθηκε η απόφαση της Συνόδου των Αρχηγών Κρατών της Ευρωζώνης (Σ.Α.Κ.Ε.) της 12-07-2015 που προβλέπει τους όρους και προϋποθέσεις σύναψης συμφωνίας μεταξύ της Ελληνικής Κυβέρνησης και του Ευρωπαϊκού Μηχανισμού Στήριξης (Ε.Μ.Σ.) για τη χρηματοδότηση και οικονομική στήριξη της χώρας, η οποία θα συνοδεύεται από συγκεκριμένα μέτρα, μεταξύ των οποίων και μέτρα που θα αφορούν το «ιδιοκτησιακό» καθεστώς των φαρμακείων και τα ΜΗ.ΣΥ.ΦΑ., αν φυσικά δεν πρόκειται για παρανόηση, όπως εξέθεσα.
Ειδικότερα, στην άνω απόφαση της Σ.Α.Κ.Ε. ορίζεται ότι η Ελληνική Κυβέρνηση πρέπει, σε συμφωνία με τους Θεσμούς, «να υιοθετήσει περισσότερο φιλόδοξες μεταρρυθμίσεις στην αγορά προϊόντων με ένα ξεκάθαρο χρονοδιάγραμμα για εφαρμογή όλων των συστάσεων της εργαλειοθήκης Ι του ΟΟΣΑ, συμπεριλαμβανομένης… α) της ιδιοκτησίας των φαρμακείων…, β) εκτός από τα μη υποχρεωτικά συνταγογραφούμενα φαρμακευτικά προϊόντα, τα οποία θα συμπεριληφθούν σε επόμενο βήμα…»
Επομένως, για να αντιληφθούμε επαρκώς την έννοια και περιεχόμενο των ανωτέρω δύο υπό λήψη μέτρων, πρέπει να προσφύγουμε στο κείμενο των συστάσεων της Εργαλειοθήκης Ι του ΟΟΣΑ.
Επισυνάπτω, ως Παράρτημα 1 την Εργαλειοθήκη του ΟΟΣΑ στην αγγλική γλώσσα. Ειδικότερα όμως, όσον αφορά το «ιδιοκτησιακό» και τα άλλα ζητήματα που αναφέρονται σε αυτή, πλην ΜΗ.ΣΥ.ΦΑ., παραθέτω σε μετάφραση τα συμπεράσματα και προτάσεις της, όπως εκτίθενται στις σελίδες 113-114.
«Προτάσεις και πλεονεκτήματα: (σημείωση: οι υπογραμμισμένες φράσεις παρακολουθούν τα τονισμένα – bold σημεία στο πρωτότυπο αγγλικό κείμενο)
Εξαιτίας της φύσης των φαρμακείων, τα οποία συνδυάζουν την επαγγελματική λειτουργία της χορήγησης συνταγογραφούμενων φαρμάκων με την κοινή εμπορική λειτουργία λιανικής πώλησης, οι διατάξεις που τα αφορούν είναι δυσκολότερο να εκτιμηθούν, ιδίως όσον αφορά το ιδιοκτησιακό καθεστώς.
Προτείνουμε την κατάργηση των διατάξεων για το ιδιοκτησιακό καθεστώς των φαρμακείων. Η ελληνική νομοθεσία περί φαρμακείων θέτει σαν στόχο την προστασία των καταναλωτών από την ανεξέλεγκτη πρόσβαση σε φάρμακα. Για το λόγο αυτό παρέχεται το δικαίωμα (η διαπίστευση) στους φαρμακοποιούς να παρέχουν μια δέσμη υπηρεσιών, που περιλαμβάνει τη χορήγηση συνταγογραφούμενων φαρμάκων, την ασφαλή αποθήκευση των φαρμάκων, καθώς και τη δυνατότητα παροχής συμβουλών για την ενδεικνυόμενη χρήση τους.
Η κατάργηση των διατάξεων περί ιδιοκτησίας θα επιτρέψει την ανάπτυξη φαρμακείων-αλυσίδων λιανικής πώλησης που δεν θα ανήκουν ιδιοκτησιακά ή δεν θα διοικούνται από φαρμακοποιούς. Οι μη-φαρμακοποιοί πωλητές λιανικής αναμένεται να αυξήσουν τον ανταγωνισμό αναφορικά με τη διαθεσιμότητα και την τιμή (κυρίως σε μη-φαρμακευτικά προϊόντα) μέσω της διάθεσης μιας πιο διευρυμένης γκάμας συμπληρωματικών προϊόντων, όπως συμπληρωμάτων διατροφής, καλλυντικών και βρεφικών προϊόντων. Οι αλυσίδες φαρμακείων αναμένεται να λειτουργήσουν κυρίως σε πιο πυκνοκατοικημένες περιοχές. Τα ζητήματα δημόσιας υγείας είναι αμελητέα καθώς οι φαρμακοποιοί που θα προσλαμβάνονται θα επιβλέπουν τη χορήγηση φαρμάκων. Επίσης θα προκύψουν ευκαιρίες απασχόλησης, δεδομένου ότι οι αλυσίδες φαρμακείων θα έχουν τη δυνατότητα να προσλάβουν μεγαλύτερο αριθμό προσωπικού σε σύγκριση με ένα μικρό ή μεσαίου-μεγέθους φαρμακείο. Τέλος, οι αλυσίδες φαρμακείων θα μπορούν να εκμεταλλευτούν οικονομίες κλίμακας, οι οποίες θα γίνουν εμφανείς σε προϊόντα των οποίων η τιμή δεν είναι ρυθμιζόμενη, και θα μπορούν να εφαρμόσουν πιο αποτελεσματική διαχείριση των αποθεμάτων τους σε σχέση με ένα ανεξάρτητο ιδιοκτησιακά φαρμακείο.
Προτείνουμε να καταργηθεί η διάταξη του νόμου κατά την οποία η δυνατότητα ιδιοκτησίας ενός φαρμακείου περιορίζεται μόνο σε φαρμακοποιούς. Παρά ταύτα, για λόγους διασφάλισης της δημόσιας υγείας ο νόμος πρέπει να διευκρινίζει ότι ένας φαρμακοποιός/οί θα είναι υπεύθυνος για τη χορήγηση φαρμάκων ως επιβλέπων. Ως εκ τούτου, όλες οι διατάξεις του νόμου που αφορούν την εταιρική συνεργασία μεταξύ φαρμακοποιών θα πρέπει επίσης να καταργηθούν.
Σχετικά με τους δημογραφικούς περιορισμούς, η πυκνότητα των φαρμακείων στην Ελλάδα είναι συγκριτικά υψηλή, με τον αριθμό τον φαρμακείων να έχει αυξηθεί σημαντικά την τελευταία δεκαετία.
Θεωρούμε ότι τα πληθυσμιακά κριτήρια που ισχύουν για την αδειοδότηση των φαρμακείων είναι αναλογικά προς το σκοπό της επίτευξης μιας σχετικά ισομερούς κατανομής και πυκνότητας φαρμακείων ανά την επικράτεια, και κυρίως στις πιο απομακρυσμένες περιοχές. Το δημογραφικό κριτήριο όπως προβλέπεται από τον ν. 3918/2011 πρέπει να διατηρηθεί. Παρ’ όλα αυτά, προτείνεται η κατάργηση της νομοθετικής διάταξης σχετικά με την ελάχιστη απόσταση μεταξύ των φαρμακείων. Η διάταξη είναι αναποτελεσματική και είναι αβέβαιο εάν εφαρμόζεται στην πράξη (σε μεγάλες πόλεις της Ελλάδας μερικά φαρμακεία έχουν ανοίξει σε κοντινή απόσταση μεταξύ τους).
Προτείνουμε οι τοπικοί φαρμακευτικοί σύλλογοι σε συνεργασία με τις Περιφερειακές Αρχές και το Υπουργείο να αποφασίσουν για τις υποχρεωτικές ώρες λειτουργίας των φαρμακείων. Οι τοπικοί φαρμακευτικοί σύλλογοι πρέπει να συνεχίσουν να εφαρμόζουν και να επιβλέπουν το ωράριο και τις εφημερίες. ‘Όμως, πρέπει να δίνεται η ευελιξία στους φαρμακοποιούς να επιλέγουν επιπλέον ώρες λειτουργίας (πέραν των υποχρεωτικών) χωρίς την υποχρέωση προηγούμενης ειδοποίησης ή κάποιου άλλου περιορισμού. Ο τοπικός φαρμακευτικός σύλλογος δεν πρέπει να έχει την αρμοδιότητα να παρεμβαίνει ή να επιβάλει πειθαρχικές κυρώσεις εναντίον της απόφασης ενός φαρμακείου να λειτουργεί περισσότερες ώρες από όσες επιβάλλει ο νόμος.
Ο σκοπός της διάταξης για την εργασία σε φαρμακεία είναι η προστασία της δημόσιας υγείας και της αύξησης της απασχόλησης στον φαρμακευτικό κλάδο. Παρά ταύτα, το αποτέλεσμα του νόμου είναι αμφίσημο και προτείνεται η κατάργηση της αναλογίας φαρμακοποιών προς βοηθούς φαρμακοποιών. Οι ιδιοκτήτες φαρμακείων πρέπει να είναι ελεύθεροι να κάνουν προσλήψεις σύμφωνα με τις επιχειρησιακές ανάγκες τους.
Οι ανωτέρω θέσεις του ΟΟΣΑ αποτελούν ουσιαστικά και την αιτιολογία των προτεινόμενων μεταρρυθμίσεων σχετικά με το «ιδιοκτησιακό» και τα άλλα αναφερόμενα σε αυτή σχετικά θέματα, τα οποία (υπενθυμίζω) έχουν όλα νομοθετηθεί με το Ν. 4254/2014, πλην του «ιδιοκτησιακού», του οποίου επίκειται η ρύθμιση.
Η αιτιολογία αυτή, εκτιμώ (αξιολογήστε την και εσείς), πάσχει και μπορεί και πρέπει να αντικρουσθεί με συντεταγμένο τρόπο και ειδική επιστημονική θεμελίωση.
Για τα επιμέρους προτεινόμενα μέτρα θα επανέλθω παρακάτω.
Προηγουμένως όμως, τα πραγματικά δεδομένα επιβάλλουν την κατάστρωση των σκέψεών μου και την ένταξή τους στα ειδικά όρια τριών διαδοχικών χρονικών φάσεων, ώστε να υπάρξει η αναγκαία ιστορική και εννοιολογική αλληλουχία για την αποτελεσματικότερη κατανόηση και εκτίμησή τους.
α. Περίοδος υπουργίας Λοβέρδου (Ν. 3918/2011).
β. Περίοδος υπουργίας Α. Γεωργιάδη στο Υπουργείο Υγείας – Κ. Χατζηδάκη στο Υπουργείο Ανάπτυξης (Ν. 3254/2014, ενώ ήταν ήδη γνωστή και η Εργαλειοθήκη Ι του ΟΟΣΑ).
γ. Περίοδος υπουργίας Π. Κουρουμπλή, που ενδεχομένως υποχρεωθεί να νομοθετήσει τα υπό λήψη επίμαχα μέτρα της απόφασης της Σ.Α.Κ.Ε.
Α. ΠΕΡΙΟΔΟΣ ΥΠΟΥΡΓΙΑΣ ΛΟΒΕΡΔΟΥ
Το έτος 2010 η Ελλάδα είχε ήδη συνάψει το ΜΝΗΜΟΝΙΟ με τους πιστωτές της. Οι εκπρόσωποι της ΤΡΟΪΚΑ διαπραγματεύονταν με την κυβέρνηση την αναγκαστική λήψη και νομοθέτηση συγκεκριμένων μνημονιακών μέτρων.
Ένα από τα βασικά μνημονιακά μέτρα που όφειλε να υλοποιήσει η κυβέρνηση ήταν το «άνοιγμα των επαγγελμάτων».
Καθόσον αφορά τα φαρμακεία εζητείτο ειδικότερα:
α. Η πλήρης και κατά γενικό τρόπο, απελευθέρωση του επαγγέλματος του φαρμακοποιού. Κατά την κρατούσα τότε γενική αντίληψη, αλλά όχι σαφώς προσδιορισμένη ως προς όλες τις παραμέτρους, περιλαμβανόταν η παρέμβαση στο «ιδιοκτησιακό» και η κατάργηση των πληθυσμιακών κριτηρίων.
β. Η απευλευθέρωση του ωραρίου των φαρμακείων, και
γ. Η μείωση της φαρμακευτικής δαπάνης που αφορούσε και τα φαρμακεία (rebate).
Αν ανακαλέσουμε στη μνήμη τα γεγονότα της εποχής, πράγματι, ο κυρίαρχος φόβος των φαρμακοποιών ήταν ότι επιχειρείτο η ανατροπή του «ιδιοκτησιακού», με σκοπό τη δημιουργία φαρμακείων και αλυσίδων φαρμακείων από μη φαρμακοποιούς, ντόπιους και ξένους, και η κατάργηση των πληθυσμιακών κριτηρίων, που και τα δύο αποτελούν τους πυλώνες και την ιστορική βάση για τη βιωσιμότητα του πολυδιεσπαρμένου Ελληνικού Φαρμακείου.
Ακολούθησε αναβρασμός, απεργίες, διαδηλώσεις, σοβαρές αντεγκλήσεις των εκπροσώπων του κλάδου με τον Υπουργό Υγείας Α. Λοβέρδο κ.λπ.
Μετά από αλλεπάλληλες θορυβώδεις και σκληρές διαπραγματεύσεις, ο Υπουργός δήλωσε κατ’ αρχήν ότι ήταν υποχρεωμένος να μεταρρυθμίσει το ωράριο λειτουργίας των φαρμακείων και να θεσμοθετήσει το rebate λόγω των συγκεκριμένων μνημονιακών δεσμεύσεων που ανέλαβε η Χώρα.
Το αντίθετο ήταν αδύνατον να συμβεί, καθόσον ήταν υπεράνω των δυνάμεων, όχι μόνον αυτού, αλλά και της ίδιας της Ελληνικής Κυβέρνησης.
Όσον αφορά τα μείζονα (ιδιοκτησιακό – πληθυσμιακά κριτήρια), ζήτησε την επικουρία του Π.Φ.Σ., ώστε να παρουσιάσει πειστικά «ισοδύναμα μέτρα», προκειμένου να καμφθούν και περιορισθούν αντίστοιχα οι απαιτήσεις της ΤΡΟΪΚΑ.
Στον προσδιορισμό των «ισοδύναμων μέτρων» είχα προσωπική συμβολή, καθόσον συγκεκριμένως τα πρότεινα, μετά από ειδική πρόσκληση του τ. Πρόεδρου του Π.Φ.Σ. Θεόδωρου Αμπατζόγλου, ενώ στη συνέχεια, υπό τις οδηγίες της ηγεσίας του Π.Φ.Σ , σε συνεργασία με τις νομικές υπηρεσίες του Π.Φ.Σ, του Φ.Σ.Α και του Φ.Σ.Π, προσδιορίσθηκε το τελικό περιεχόμενό τους. Μου ανατέθηκε δε η τελική σύνταξη του άρθρου 36 του Ν.3918/2011, σε συνεργασία με τους συμβούλους του Υπουργού, Δημήτρη Μπαλασόπουλο και Ελένη Μαραγκάκη, πλην των θεμάτων του ωραρίου και του rebate, ζητήματα για τα οποία ο ίδιος ο Υπουργός ανέλαβε τη σχετική ευθύνη.
Έτσι, το ζήτημα της «απελευθέρωσης» του επαγγέλματος του φαρμακοποιού, έκλεισε για τον Κλάδο θετικά και οριστικά, (δυστυχώς όμως όχι αμετάκλητα, όπως αποδείχθηκε εκ των υστέρων), με τη νομοθέτηση τριών μέτρων.
α. Τον περιορισμό των πληθυσμιακών κριτηρίων σε 1 φαρμακείο ανά 1.000 κατοίκους, (1/1000), αντί του τότε ισχύοντος 1/1500.
β. Την κατ’ εξαίρεση των πληθυσμιακών κριτηρίων χορήγηση αδειών ιδρύσεως φαρμακείων σε νέους φαρμακοποιούς, υπό τον όρο της συστέγασής τους με ήδη λειτουργούντα φαρμακεία, χωρίς ωστόσο τη δυνατότητα διάσπασης και χωριστής λειτουργίας τους.
γ. Την υποχρέωση πρόσληψης ενός επιστήμονα φαρμακοποιού ανά τρεις (3) υπαλλήλους στα μεγάλα φαρμακεία, με σκοπό την απορρόφηση νέων φαρμακοποιών και την συνακόλουθη μείωση της ανεργίας.
Για τις πραγματικές επιπτώσεις στον κλάδο των μέτρων του Νόμου Λοβέρδου, όπως άλλωστε και του Νόμου Γεωργιάδη, θα αναφερθώ παρακάτω.
Β. ΠΕΡΙΟΔΟΣ ΥΠΟΥΡΓΙΑΣ ΓΕΩΡΓΙΑΔΗ (και Χατζηδάκη στο Υπουργείο Ανάπτυξης)
Στο πλαίσιο εφαρμογής του μνημονιακού Ν. 4046/2012, η Ελληνική Κυβέρνηση υποχρεώθηκε με ένα νόμο «σκούπα», τον Ν. 4254/2014, να νομοθετήσει διάφορα μέτρα για τη στήριξη και εξυγίανση της οικονομίας σε διάφορους τομείς και σε συμμόρφωση προς ήδη αναληφθείσες συμβατικές δεσμεύσεις.
Όσον αφορά τα φαρμακεία, όφειλε να νομοθετήσει τα μέτρα που περιλαμβάνονται στη δημοσιευθείσα εν τω μεταξύ στις 27-11-2013 σχετική Εργαλειοθήκη Ι του ΟΟΣΑ, που πρότεινε τα εξής:
α. ΤΗ ΔΙΑΤΗΡΗΣΗ ΤΩΝ ΠΛΗΘΥΣΜΙΑΚΩΝ ΚΡΙΤΗΡΙΩΝ για την ίδρυση φαρμακείων που είχε θεσπίσει ο Νόμος Λοβέρδου (3918/2011), ως ευλόγως εξυπηρετούντα το δημόσιο συμφέρον.Σας διαβεβαιώ ότι η διατήρηση των πληθυσμιακών ορίων είναι ζήτημα ίσης, αν όχι μεγαλύτερης, αξίας από το «ιδιοκτησιακό», γιατί περιορίζει δραματικά τις παρενέργειές του. Γι αυτό τα διαφυλάσσουμε ως κόρην οφθαλμού.
Επειδή ακούγεται ότι υπάρχει πρόθεση των «Θεσμών» να ασχοληθούν και με αυτά, ΠΡΟΣΟΧΗ, διότι η απόφαση της Συνόδου Κορυφής αναφέρεται στη λήψη των μέτρων που προτείνει η Εργαλειοθήκη του ΟΟΣΑ και τίποτε πέραν αυτής. Η τελευταία προτείνει τη διατήρηση των πληθυσμιακών ορίων. Επομένως το άγγιγμά τους θα είναι καθ’ υπέρβαση εξουσίας, και ως εκ τούτου καθαρή πολεμική πράξη.
β. Τη δυνατότητα (στο πλαίσιο των περιορισμών των πληθυσμιακών ορίων) ιδρύσεως απεριορίστου αριθμού φαρμακείων και αλυσίδων φαρμακείων από μη φαρμακοποιούς (ιδιοκτησιακό).
γ. Τη δυνατότητα ιδρύσεως περισσότερων του ενός φαρμακείων από έναν αδειούχο φαρμακοποιό.
δ. Τον ελεύθερο προσδιορισμό της συμμετοχής των φαρμακοποιών στο κεφάλαιο των εταιρικών φαρμακείων (εταιρικά ποσοστά).
ε. Την με διαφορετική τεχνική απελευθέρωση του ωραρίου, τροποποιώντας το νόμο Λοβέρδου.
στ. Την κατάργηση των αποστασιακών περιορισμών.
ζ. Την κατάργηση του πόρου 4‰ του Π.Φ.Σ. (για το θέμα αυτό ζητήθηκε εκ μέρους του Π.Φ.Σ. γνωμοδότηση δική μου και του Καθηγητή Ευρωπαϊκού Δικαίου Κωνσταντίνου Ηλιόπουλου. Στις 27 σελίδες της γνωμοδότησης αυτής αναλύθηκε επαρκώς γιατί ο πόρος αυτός δεν αποτελεί φόρο υπέρ τρίτων και κατά συνέπεια δεν πρέπει να καταργηθεί. Τελικά οι ισχυρισμοί του Π.Φ.Σ. έγιναν αποδεκτοί και το θέμα έληξε θετικά).
η. Αναφέρθηκε τέλος ότι η εγγραφή και υποχρεωτική συμμετοχή των φαρμακοποιών σε οικείους Φαρμακευτικούς Συλλόγους είναι γενικά προβληματική, χωρίς ωστόσο να προταθεί η αντίστοιχη νομοθέτηση για τη μη υποχρεωτική ένταξη των φαρμακοποιών σε αυτούς.
Τα παραπάνω μέτρα, πλην των πληθυσμιακών κριτηρίων που επιτράπηκε να διατηρηθούν, ήταν σκληρότατα, κυρίως γιατί άγγιζαν πρωτίστως και το «ιδιοκτησιακό», που αποτελεί, κατά την ιστορική συνείδηση και αντίληψη των φαρμακοποιών, τον πνεύμονα ζωής και την καρδιά του Ελληνικού Φαρμακείου.
Φέρτε μπροστά σας την εικόνα: απεργίες, διαδηλώσεις, σκληρές προσωπικές, αλλά και μέσω των μέσων μαζικής ενημέρωσης αντεγκλήσεις της ηγεσίας του Π.Φ.Σ. και του Φ.Σ.Α. από τη μία μεριά και του Υπουργού Α. Γεωργιάδη από την άλλη.
Ποιος δεν φοβήθηκε τότε ότι ο Θεοδοσιάδης, ο Λουράντος και ο Υπουργός, θα πάθαιναν εγκεφαλικό από την ένταση των περιστάσεων;
Ωστόσο, θεσμοθετήθηκαν τελικά, προφανώς εξ ανάγκης, ως μνημονιακή υποχρέωση, όλα τα αναφερόμενα στην Εργαλειοθήκη του ΟΟΣΑ μέτρα για τα φαρμακεία, πλην του «ιδιοκτησιακού», το οποίο διασώθηκε.
Δεν γνωρίζω αν και πως ο Υπουργός Υγείας, μόνος του ή με τη σύμπραξη του Υπουργού Ανάπτυξης, έπεισαν την ΤΡΟΪΚΑ και περιόρισαν έτσι τις απαιτήσεις τους, αφήνοντας αλώβητο το «ιδιοκτησιακό», ή αν αφέθηκε το ζήτημα αυτό προς ρύθμιση
σε απώτερο κατάλληλο χρόνο (μέθοδος σαλαμιού).
Για την αποσαφήνιση αυτού του καίριου θέματος πρότεινα παραπάνω τη συνεργασία των τριών Υπουργών.
Επισημαίνω ωστόσο την εμμονή του τ. Υπουργού κ. Χατζηδάκη, ακόμη και σήμερα, στην πλήρη εφαρμογή των μέτρων της Εργαλειοθήκης του ΟΟΣΑ, για το λόγο ότι θα προσφέρει οφέλη στην Ελληνική Οικονομία. Δεν θα ήταν περίεργο λοιπόν να υποθέσει κανείς ότι συνέβαλε σε κάποιο βαθμό στην συγκεκριμενοποίησή τους, όπως γενικώς θρυλείται, γιατί απλά, πολύ απλά, τα πίστευε. Άλλωστε, υπάρχει ιστορικό προηγούμενο, όσον αφορά την πρόθεσή του για την γενικότερη απελευθέρωση της αγοράς των προϊόντων, καθόσον, στην υπόθεση του βρεφικού γάλακτος α’ βρεφικής ηλικίας, την οποία χειρίσθηκα ως Δικηγόρος του Π.Φ.Σ. στο Σ.τ.Ε., είχα ισχυρισθεί εγγράφως ενώπιον του Δικαστηρίου ότι το Υπουργείο Ανάπτυξης είχε μεθοδεύσει νομοθετικές ρυθμίσεις που ήταν προαπαιτούμενες (προπαρασκευαστικές), ώστε να εκδώσει στη συνέχεια ο Υπουργός την Υ.Α. με την οποία οδήγησε το βρεφικό γάλα σε άλλα κανάλια διανομής. Δηλαδή, με άλλα λόγια, υπήρξε οργανωμένο σχέδιο. Ωστόσο η απόφασή του αυτή θυμίζω ότι ακυρώθηκε με την απόφαση του Σ.τ.Ε., αλλά στη συνέχεια, με νέο νόμο, έστειλε πάλι το βρεφικό γάλα στα άλλα κανάλια διανομής.
Οι παραπάνω αναφορές στον τέως Υπουργό Ανάπτυξης δεν αποτελούν ισχυρισμό ότι ενήργησε δολίως προς εξυπηρέτηση συμφερόντων.
Αντίθετα μάλιστα. Η πολύχρονη συμμετοχή του στο πολιτικό σκηνικό της Χώρας ήταν εξαιρετικά συνεπής ως προς τη στήριξη φιλελεύθερων πολιτικο-οικονομικών αντιλήψεων για τις οποίες, ως μη ειδικός, δεν μπορώ να εκφέρω άποψη, υποστηρίζονται ωστόσο από διάσημους οικονομολόγους και κυρίαρχα ιδεο-πολιτικο-οικονομικά παγκόσμια συστήματα.
Γ. ΠΕΡΙΟΔΟΣ ΥΠΟΥΡΓΙΑΣ ΚΟΥΡΟΥΜΠΛΗ
Ο νυν Υπουργός Υγείας εισήλθε στη σκηνή με προφανή και ειλικρινή βούληση και σκοπό, να υπηρετήσει τα δίκαια του Κλάδου των φαρμακοποιών και να άρει όλα τα μέτρα Γεωργιάδη – Χατζηδάκη που θεωρείται ότι έπληξαν το Ελληνικό Φαρμακείο.
Μάλιστα, αμέσως μετά την ανάληψη των καθηκόντων του, ανακοίνωσε τη λήψη άμεσων σχετικών μέτρων, που ωστόσο, όπως όλοι γνωρίζουμε, δεν υλοποιήθηκαν μέχρι σήμερα και προφανώς εύλογα, αφού οι διαπραγματεύσεις της Κυβέρνησης με τους «ΘΕΣΜΟΥΣ» ήταν και βρίσκονται ακόμη σε εξέλιξη.
Εάν υποθέσουμε ότι συμβεί το μοιραίο και ο νέος Υπουργός υποχρεωθεί, παρά τη σαφή αντίθετη βούλησή του, να νομοθετήσει την οδυνηρή μεταρρύθμιση του «ιδιοκτησιακού», που είναι η καρδιά του Ελληνικού Φαρμακείου και την πώληση των ΜΗ.ΣΥ.ΦΑ εκτός φαρμακείων, που συνιστά ευθέως (ξερά!!!) αφαίρεση τζίρου, τότε θα δούμε την εξής γλαφυρή, άδικη και αποκρουστέα εικόνα:
– Υπάρχει σε κάποιους η αντίληψη ότι ο Υπουργός Υγείας Α. Λοβέρδος, με την ψήφιση των “light” μέτρων του Ν. 3918/2011, έγινε εχθρός του κλάδου, πρωτίστως για το θέμα του ωραρίου, που είναι ωστόσο αναμφισβήτητα σημαντικό και ακανθώδες πρόβλημα, στο οποίο θα αναφερθώ παρακάτω.
– Υπάρχει ομοίως η εντύπωση ότι ο Υπουργός Υγείας Α. Γεωργιάδης, με την ψήφιση του Ν. 4254/2014, έγινε δολίως και ενσυνείδητα ο απηνής διώκτης του κλάδου.
Και οι δύο αυτές εκδοχές είναι και άδικες και μεροληπτικές, γιατί παραγνωρίζουν το γεγονός ότι και οι δύο διαφύλαξαν αντίστοιχα υπέρτερα αγαθά, παραδίδοντας εξ ανάγκης τα ελάσσονα (έντιμο συμβιβασμό το λέμε σήμερα), έχοντας προς τούτο ειδική υποχρέωση, εκτελώντας, ως αρμόδιοι Υπουργοί, τις μνημονιακές δεσμεύσεις της Χώρας. Αυτή άλλωστε είναι η δουλειά τους και όχι η εξυπηρέτηση ή ικανοποίηση των επαγγελματικών προσδοκιών και διεκδικήσεων διαφόρων Κλάδων της αγοράς, όσο δίκαιων και αν είναι. Σημειώνεται επίσης ότι οι νόμοι ψηφίζονται από τη Βουλή και δεν εκδίδονται από τον Υπουργό.
Εξάλλου, επειδή πρόκειται περί ανθρώπων υψηλής νοημοσύνης, εκτιμώ ότι αντιλήφθηκαν πλήρως την έννοια του «πολιτικού κόστους» και το τι σημαίνει η ρήση Λουράντου που θα μείνει στην ιστορία, «’Εντεκα χιλιάδες φαρμακεία, έντεκα χιλιάδες εκλογικά κέντρα». Τεκμαίρεται επομένως, με βάση την κοινή πείρα και λογική ότι, καίτοι είχαν γνώση του βέβαιου πολιτικού κόστους, υποχρεώθηκαν, προφανώς εκόντες – άκοντες, να νομοθετήσουν τα μέτρα, καθόσον αυτά επιβλήθηκαν από εκείνους που όλοι γνωρίζουμε.
Αν, αντίθετα, γίνουν αποδεκτές οι παραπάνω εκδοχές και αντιλήψεις σε βάρος των άνω δύο τ. Υπουργών ως βάσιμες, τότε, με την ίδια λογική και για την ταυτότητα του ίσου και ορθού λόγου, ο Υπουργός Υγείας Π. Κουρουμπλής θα καταγραφεί ιστορικά ως «ο σφαγέας» του Ελληνικού Φαρμακείου, παραδίδοντας, αν και εξ ανάγκης προφανώς, τα μείζονα, δηλαδή το «ιδιοκτησιακό» και τα ΜΗ.ΣΥ.ΦΑ. Η εκδοχή αυτή, ακόμη και ως εικόνα, είναι προφανώς μη αποδεκτή και αποκρουστέα, καθώς υποβιβάζει βάναυσα τον κοινό νου.
Αναφέρω τα παραπάνω, ανεξάρτητα από το εάν η επιλεγείσα επιθετική επικοινωνιακή πολιτική του Κλάδου, στην οποία ο Κ. Λουράντος έχει αναδειχθεί ο αδιαφιλονίκητος μαιτρ, προσέφερε οφέλη, καθώς ανέδειξε το ζήτημα « ελληνικό φαρμακείο» ως μείζον θέμα και για τους φαρμακοποιούς και για την ελληνική κοινωνία, απασχολώντας έντονα μέχρι και την Διευθύντρια του Δ.Ν.Τ.
Ας δούμε επομένως τα πράγματα αντικειμενικά, νηφάλια και ξεκάθαρα.
– Αν ηττηθεί (εν μέρει) το Ελληνικό Φαρμακείο, θα ηττηθεί γιατί ζούμε σε ένα κόσμο που «όλα τριγύρω αλλάζουν, αλλά… δεν μένουν τα ίδια», παραφράζοντας το λαϊκό άσμα.
Ο Γιάννης Μακρυγιάννης και ο Δημήτρης Καραγεωργίου, έχοντας διαρκή και εμπεριστατωμένη ενημέρωση στα Διεθνή Θέματα, επανειλημμένα διατύπωναν την άποψη και έκρουαν περί αυτού τον κώδωνα κινδύνου, ότι οι αλλαγές στο διεθνές περιβάλλον θα αγγίξουν κάποτε και το Ελληνικό Φαρμακείο. Δεν εισακούσθηκαν. Ωστόσο, η παράλειψη αυτή ισοδυναμεί με έγκλημα, το οποίο διαπράχθηκε από τον Κλάδο συνολικά. Και τούτο συνέβη διότι ο Κλάδος βρισκόταν επί δεκαετίες στην απόλυτη νιρβάνα, στον ευδαιμονισμό της «δημιουργικής ασάφειας» που του προσέφερε το προστατευτικό καθεστώς του.
Δεν είδαμε, δεν καταλάβαμε, δεν προετοιμαστήκαμε. Αλλά στη ζωή συμβαίνουν ενίοτε και πράγματα χωρίς τη θέλησή μας. Ας το παραδεχθούμε με την απαραίτητη στωικότητα.
– Αν ηττηθούν οι συνδικαλιστές και εκπρόσωποι του κλάδου, θα ηττηθούν γιατί θα ηττηθεί ο Υπουργός Υγείας. Διότι ποιος μπορεί βάσιμα να υποστηρίξει ότι ο Αμπατζόγλου αρχικά, ο Λουράντος, ο Θεοδοσιάδης, ο Κούβαρης, ο Βαλτάς, ο Σοφιανόπουλος, ο Μακρυγιάννης, ο Καραγεωργίου, ο Δαγρές, ο Τσικανδηλάκης, ο Χαλιγιάννης κ.λπ., που σήκωσαν το κύριο βάρος του αγώνα για τη διάσωση του Ελληνικού Φαρμακείου, δεν έπραξαν το ανθρωπίνως δυνατόν;
– Αν ηττηθεί ο Υπουργός Υγείας, θα ηττηθεί γιατί θα ηττηθεί η Ελληνική Κυβέρνηση, ακόμη και αυτή η Κυβέρνηση της «πρώτη φορά αριστερά».
– Αν ηττηθεί η Ελληνική Κυβέρνηση, θα ηττηθεί γιατί θα ηττηθεί η ΕΛΛΑΣ. Άδικα; Οπωσδήποτε ναι. Αλλά ωστόσο θα έχει επιβληθεί, χωρίς αμφιβολία, για μια ακόμη φορά, το «δίκαιο του ισχυρού» .Τελεία και παύλα. Punkt το λένε οι Γερμανοί.
Θα ήταν επομένως και για την ταυτότητα του ορθού λόγου και χωρίς εξαίρεση, κατ’ εξοχήν άδικο να ισχυρισθούμε ότι όλοι οι παραπάνω (συνδικαλιστές, Υπουργοί, Ελληνικές Κυβερνήσεις) δεν έκαναν τα πάντα, δεν έδωσαν τον έντιμο και σκληρό αγώνα, παραθέτοντας βάσιμα νομικά και ουσιαστικά επιχειρήματα, για την διεκδίκηση αυτού που εμείς θεωρούμε δίκαιο για το ελληνικό φαρμακείο.
Στο σημείο αυτό ζητώ να μην διολισθήσετε στην εντύπωση ότι οι παραπάνω θέσεις μου στοχεύουν στη δικαίωση των τέως Υπουργών Α. Λοβέρδου και Α. Γεωργιάδη. Τα επισημαίνω απλώς με την αγωνία να διασωθεί ο νυν Υπουργός, η σύμπλευση του οποίου με τον Κλάδο είναι απόλυτα αναγκαία, όσο και επίκαιρη.
Σε κάθε περίπτωση, τα σημεία των καιρών δεν αφήνουν την πολυτέλεια στο ελληνικό φαρμακείο να έχει εχθρούς την Κυβέρνηση και τους εκάστοτε Υπουργούς Υγείας. Το ακριβώς αντίθετο θα εξυπηρετούσε καλύτερα τα γενικότερα συμφέροντά του. Σαφές είναι ότι ο κλάδος θα έχει καλύτερη τύχη αν η ηγεσία του, σε όλα τα επίπεδα, δράσει με σύμπνοια και συναντίληψη, στοιχεία που είμαι βέβαιος ότι διαθέτει, συνεργαζόμενη, όπου και όπως χρειάζεται, με τον εκάστοτε Υπουργό Υγείας και την Ελληνική Κυβέρνηση.
ΙΙ. ΤΑ ΝΟΜΙΚΑ ΕΠΙΧΕΙΡΗΜΑΤΑ
Κατά τις Συνθήκες της Ευρωπαϊκής Ένωσης, οι πολιτικές που ασκούνται στα διάφορα επίπεδα των δράσεών της, είναι σχηματικά είτε κοινές, είτε ad hoc. Για παράδειγμα, Κοινή Πολιτική ασκείται στη γεωργία (Κοινή Αγροτική Πολιτική). Στην περίπτωση αυτή, όλα τα σχετικά νομοθετήματα της Ευρωπαϊκής Ένωσης (Κανονισμοί – Οδηγίες) που αφορούν τον τομέα, εκτελούνται άμεσα, υποχρεωτικά και ομοιόμορφα σε όλες τις χώρες της Ένωσης, δίχως εξαίρεση.
Αντίθετα, στους τομείς που δεν προβλέπεται κοινή πολιτική, τα Κοινοτικά Όργανα νομοθετούν AD HOC σε όποια πεδία θέλουν να εισάγουν παρεμβάσεις και συγκεκριμένες ρυθμίσεις, που ομοίως καθίστανται, στην περίπτωση αυτή, ομοιόμορφα εφαρμοστέες σε όλα τα Κράτη – Μέλη. Ό,τι δεν ρυθμίζεται ειδικά, τα Κράτη – Μέλη διατηρούν την ευχέρεια και δικαίωμα να το νομοθετούν κατά το δοκούν, καταστρώνοντας τα επί μέρους ζητήματα σύμφωνα με την κοινωνική αντίληψη, την κουλτούρα, τα ήθη – έθιμα, τις ιδιομορφίες και παραδόσεις των λαών τους.
Για παράδειγμα, στο πεδίο των φαρμάκων έχει εκδοθεί η ΟΔΗΓΙΑ 2001/83/ΕΚ «περί Κοινοτικού Κώδικα για τα φάρμακα που προορίζονται για ανθρώπινη χρήση». Η Οδηγία αυτή ενσωματώθηκε στο δίκαιο όλων των Κρατών – Μελών της Ένωσης.
Στην Ελλάδα ενσωματώθηκε με την Υ.Α. Δ.ΥΓ3α/Γ.Π. 32221 (ΦΕΚ 1049, τ. Β’/29-04-2013), στην οποία περιέχονται πολλές ρυθμίσεις που αφορούν κυρίως τη διακίνηση των φαρμάκων. (Σημείωση: Στα άρθρα 95-98 της απόφασης αυτής ορίζονται οι έννοιες: α) των φαρμάκων που χορηγούνται με ιατρική συνταγή, β) των ΜΗ.ΣΥ.ΦΑ).
Στο πεδίο των φαρμακοποιών, εκδόθηκε η Οδηγία 2005/36/ΕΚ, τροποποιηθείσα στη συνέχεια, με την οποία ρυθμίζονται ζητήματα που αφορούν την αναγνώριση των διπλωμάτων και επαγγελματικών προσόντων.
Οι άνω Οδηγίες είναι ομοιόμορφα εφαρμοστέες σε όλα τα Κράτη – Μέλη, δίχως εξαίρεση.
Αντίθετα, στο χώρο των φαρμακείων, δεν υπάρχει κοινή πολιτική και κατά συνέπεια κάθε Κράτος ασκεί κυρίαρχα τις όποιες επιλογές του στο πεδίο αυτό. Γίνονται ωστόσο διάφορες μελέτες σχετικές με τα καθεστώτα που ισχύουν για τα φαρμακεία στα Κράτη – Μέλη, προκειμένου να συγκριθούν τα αντίστοιχα πλεονεκτήματά τους, ώστε να εξετασθεί στη συνέχεια το ενδεχόμενο άσκησης κοινής πολιτικής σε επί μέρους θέματα του κλάδου και νομοθέτησης συγκεκριμένων μέτρων.
Μια πρόσφατη μελέτη του ΟΟΣΑ της 18-03-2014 (Παράρτημα 2), μεταγενέστερη δηλαδή της Εργαλειοθήκης Ι του ΟΟΣΑ, ασχολείται με τη σύγκριση των ρυθμίσεων που ισχύουν στα Κράτη – Μέλη σχετικά με την εγκατάσταση των νέων φαρμακείων, το ιδιοκτησιακό καθεστώς και την κυκλοφορία των ΜΗ.ΣΥ.ΦΑ. Αναδεικνύονται εκεί οι διαφορές των καθεστώτων σε όλα τα παραπάνω ζητήματα που είναι ιδιαίτερα σημαντικές.
Ειδικότερα, σε σχέση με τα ΜΗ.ΣΥ.ΦΑ., προκύπτει ότι σε 10 από τα 28 Κράτη – Μέλη της Ευρωπαϊκής Ένωσης, η πώληση των ΜΗ.ΣΥ.ΦΑ. γίνεται αποκλειστικά από τα φαρμακεία. Στις άλλες χώρες, με διάφορες παραλλαγές, πωλούνται ελεύθερα και από άλλα σημεία πώλησης.
Επισημαίνω ότι, επειδή και κατά την μελέτη αυτή, η πώληση των ΜΗ.ΣΥ.ΦΑ. εκτός φαρμακείων δεν φαίνεται να αποδίδει τους επιδιωκόμενους καρπούς, γι’ αυτό ίσως το θέμα των ΜΗ.ΣΥ.ΦΑ., όπως αναφέρεται στην απόφαση των Αρχηγών
Κρατών της Ευρωζώνης, παραπέμπεται προς λύση στο απώτερο μέλλον και βοηθούντων των συγκυριών, ενδεχομένως και στις καλένδες.
Πρόσφατα μάλιστα, πληροφορήθηκα από τον Ι. Δαγρέ ότι μία παρεμφερής μελέτη που διενεργείται στην Αμερική υπό τη σκέπη του Π.Ο.Υ., καταλήγει στο συμπέρασμα ότι η πώληση των ΜΗ.ΣΥ.ΦΑ. εκτός φαρμακείων δεν προσφέρει ουσιώδη πλεονεκτήματα στη σχετική αγορά, προτιμωμένου του μείζονος διακυβεύματος που είναι η προστασία της δημόσιας υγείας, η οποία τίθεται εν αμφιβόλω, στο μέτρο που ανατίθεται το έργο αυτό σε μη ειδικούς και εκτός φαρμακείων.
Επομένως, εφόσον δεν υπάρχει ενιαία ρύθμιση στα θέματα των φαρμακείων, τα Κράτη – Μέλη κάνουν κυρίαρχα και κατά το δοκούν τις αντίστοιχες επιλογές τους και κανένα Κοινοτικό Όργανο (Επιτροπή (Commission), Συμβούλιο των Υπουργών, καθώς και η Σύνοδος Κορυφής των Αρχηγών των Κρατών – Μελών) δεν νομιμοποιείται να επιβάλει την υποχρεωτική νομοθέτηση συγκεκριμένων μέτρων σε ορισμένη Χώρα, μη εμπίπτοντα σε πλαίσιο κοινής πολιτικής. Μια τέτοια επιβολή θα συνιστούσε, πέραν των άλλων, και υπέρβαση εξουσίας.
Ωστόσο, η μόνη ευπρόσωπη αιτιολογία, αν και μη προσήκουσα λόγω διαφορετικής αφετηρίας και σκοπού, που θα μπορούσε να προβληθεί από πλευράς των Κοινοτικών Οργάνων, θα ήταν ενδεχομένως η εξής:
– Βεβαίως δεν αμφισβητείται η αρμοδιότητα των Κρατών – Μελών, της Ελληνικής Δημοκρατίας συμπεριλαμβανομένης, να ρυθμίζουν κατά την διακριτική τους ευχέρεια ζητήματα που αφορούν τα φαρμακεία, τα οποία δεν εμπίπτουν σε πεδίο άσκησης Κοινής Πολιτικής στην Ευρωπαϊκή Ένωση.
– «Όλως εξαιρετικά όμως και ειδικά στην περίπτωση της Ελλάδας, επιδιώκεται η δημοσιονομική ανασυγκρότησή της. Στο πλαίσιο αυτό είναι απαραίτητη η σύναψη δανειακής σύμβασης με τους πιστωτές της, ώστε το προϊόν του δανείου να εξυπηρετήσει τις αντίστοιχες ανάγκες της Χώρας. Ωστόσο, για τη σύναψη του δανείου οι πιστωτές θέτουν ως προϋπόθεση τη λήψη προαπαιτούμενων μέτρων, μεταξύ των οποίων και μέτρων που αφορούν την ανάπτυξη του ανταγωνισμού στα φαρμακεία που θα αποφέρουν οφέλη στους καταναλωτές και γενικότερα στην ελληνική οικονομία.
Επομένως, τα αντίστοιχα μέτρα, των οποίων επιβάλλεται η θεσμοθέτηση, εξυπηρετούν την επίτευξη των τιθέμενων στόχων εντός των ορίων της αλληλεγγύης που πρέπει να επιδεικνύουν τα Κράτη – Μέλη σύμφωνα με τις Συνθήκες.
Άρα ο σκοπός είναι ιερός και χάριν αυτού κάμπτεται η τυχόν ασυμβατότητα των επιβαλλόμενων μέτρων με το Κοινοτικό Δίκαιο».
Εάν η Ελληνική Δημοκρατία, με βάση την επιχειρηματολογία αυτή, στέρξει στη λήψη και νομοθέτηση των συγκεκριμένων μέτρων που αφορούν διάφορους τομείς της οικονομίας, μεταξύ των οποίων και ρυθμίσεις για τα φαρμακεία, τότε οι εκδιδόμενες με βάση τον αντίστοιχο νόμο διοικητικές πράξεις είναι ισχυρές και νόμιμες, καθόσον θα φέρουν όλα τα στοιχεία της εξωτερικής και εσωτερικής νομιμότητάς τους.
Ωστόσο, η ανωτέρω επιχειρηματολογία θα είχε στοιχεία βασιμότητος αν ακολουθείτο από ειδική αιτιολογία από την οποία θα προέκυπτε σαφώς ότι η λήψη συγκεκριμένων μέτρων, σύμφωνα με την αρχή της αναλογικότητος, θα ήταν πρόσφορη για την επίτευξη του επιδιωκόμενου σκοπού και δεν θα μπορούσε ο σκοπός αυτός να ικανοποιηθεί με άλλα, λιγότερο επαχθή μέτρα.
Ειδικότερα, όσον αφορά τα μέτρα για τα φαρμακεία (ιδιοκτησιακό, ΜΗ.ΣΥ.ΦΑ.), πρέπει να αιτιολογηθεί σαφώς γιατί η λήψη τους είναι απαραίτητη, τι ωφέλιμο θα εισφέρουν και πώς εξυπηρετούνται με αυτά οι επιδιωκόμενοι σκοποί, στους οποίους πρέπει να συγκαταλέγεται και η βιωσιμότητα του ελληνικού φαρμακείου
Είναι σκόπιμο στο σημείο αυτό να υπενθυμίσω ότι το Δικαστήριο των Ευρωπαϊκών Κοινοτήτων έκρινε με τις παρακάτω αποφάσεις του ότι είναι συμβατές με το Κοινοτικό Δίκαιο επί μέρους ρυθμίσεις Κρατών – Μελών που ορίζουν κατά το δοκούν ζητήματα όπως: α: το ιδιοκτησιακό, β: τα πληθυσμιακά όρια και τους αποστασιακούς περιορισμούς και γ: το ωράριο λειτουργίας των φαρμακείων.
1. Ιδιοκτησιακό:
Στις 19 Μαΐου 2009 το ΔΕΚ εξέδωσε αποφάσεις επί δύο υποθέσεων σχετικών με το ιδιοκτησιακό καθεστώς των φαρμακείων.
Οι υποθέσεις αυτές αφορούν, κυρίως, το ζήτηµα αν το κοινοτικό δίκαιο απαγορεύει τις διατάξεις της ιταλικής και της γερµανικής νοµοθεσίας κατά τις οποίες µόνο φαρµακοποιοί δύνανται να διατηρούν και να εκµεταλλεύονται φαρµακείο.
Οι συνεκδικασθείσες υποθέσεις C-171/07 και C-172/07 (Παράρτημα 3) έχουν ως αφετηρία την άδεια που χορηγήθηκε από το αρµόδιο υπουργείο του οµόσπονδου κράτους του Σάαρ στην ολλανδική ανώνυµη εταιρία DocMorris περί λειτουργίας υποκαταστήµατος φαρµακείου στο Sarrebruck, από 1ης Ιουλίου 2006. Κατά της αποφάσεως του υπουργείου ασκήθηκε προσφυγή ενώπιον του διοικητικού πρωτοδικείου του οµόσπονδου κράτους του Σάαρ από διάφορους φαρµακοποιούς και τις επαγγελµατικές τους ενώσεις, για τον λόγο ότι η απόφαση αντιβαίνει στη γερµανική νοµοθεσία κατά την οποία µόνο στους φαρµακοποιούς επιτρέπεται να διατηρούν και να εκµεταλλεύονται φαρµακείο.
Το διοικητικό πρωτοδικείο υπέβαλε στο ∆ικαστήριο προδικαστικό ερώτηµα ως προς το αν οι διατάξεις της Συνθήκης περί ελευθερίας εγκαταστάσεως πρέπει να ερµηνεύονται υπό την έννοια ότι απαγορεύουν µια τέτοια νοµοθετική ρύθµιση.
Εξάλλου, στην υπόθεση C-531/06 (Επιτροπή κατά Ιταλίας) (Παράρτημα 4), η Επιτροπή ζητεί, ειδικότερα, από το ∆ικαστήριο να αναγνωρίσει ότι η Ιταλική Δηµοκρατία, καθόσον επιτρέπει µόνο στους φαρµακοποιούς να διατηρούν και να εκµεταλλεύονται ιδιωτικά φαρµακεία, παρέβη τις υποχρεώσεις που υπέχει από το κοινοτικό δίκαιο.
Το Δικαστήριο επισηµαίνει στις άνω αποφάσεις του ότι η απαγόρευση που επιβάλλεται στους µη φαρµακοποιούς να διατηρούν και να εκµεταλλεύονται φαρµακείο ή να αποκτούν µερίδια συµµετοχής σε εταιρίες εκµεταλλεύσεως φαρµακείων συνιστά περιορισµό στην ελευθερία εγκαταστάσεως και στην ελεύθερη κυκλοφορία των κεφαλαίων. Ωστόσο, ο περιορισµός αυτός δύναται να δικαιολογηθεί από τον σκοπό που συνίσταται στην εγγύηση του ασφαλούς και µε ποιοτικά εχέγγυα εφοδιασµού του πληθυσµού µε φάρµακα (επίκληση δημοσίου συμφέροντος), αποφαίνεται δε καταληκτικά ότι η ελευθερία εγκαταστάσεως και η ελεύθερη κυκλοφορία των κεφαλαίων που θεσπίζουν οι Συνθήκες της Ε.Ε. δεν απαγορεύουν εθνική ρύθµιση µη επιτρέπουσα σε πρόσωπα τα οποία δεν έχουν την ιδιότητα του φαρµακοποιού να διατηρούν και να εκµεταλλεύονται φαρµακείο.
2. Πληθυσμιακά όρια – Αποστασιακοί περιορισμοί:
i. Στην απόφαση με στοιχεία C-570/07 και C-571/07 της 01-06-2010 του ΔΕΚ (Παράρτημα 5) ερευνώνται δύο θέματα:
α. Αν είναι συμβατή με το Ευρωπαϊκό Δίκαιο η θέσπιση πληθυσμιακών ορίων κατά τη χορήγηση των αδειών ιδρύσεως νέων φαρμακείων και
β. Αν είναι ομοίως συμβατή η θέσπιση αποστασιακών περιορισμών μεταξύ φαρμακείων.
Η κρίση του ΔΕΚ είναι καταφατική και ως προς τα δύο ερευνώμενα θέματα, επισημαίνοντας ότι «λαμβανομένου υπόψη του περιθωρίου εκτιμήσεως που επισημαίνει η σκέψη 44 της παρούσας αποφάσεως (αναφέρεται στη διακριτική ευχέρεια των Κρατών να ρυθμίζουν κατά το δοκούν τα διάφορα θέματα που αφορούν τα φαρμακεία), το γεγονός ότι ένα κράτος μέλος επιβάλλει αυστηρότερους κανόνες για την προστασία της δημόσιας υγείας από αυτούς που θεσπίζει ένα άλλο κράτος μέλος δεν σημαίνει ότι οι κανόνες αυτοί είναι ασυμβίβαστοι με τις διατάξεις της Συνθήκης περί θεμελιωδών ελευθεριών».
Καταλήγει δε ότι το Κοινοτικό Δίκαιο δεν αντίκειται σε εθνικές ρυθμίσεις που επιβάλλουν πληθυσμιακά όρια στη χορήγηση αδειών ιδρύσεως νέων φαρμακείων και αποστασιακούς περιορισμούς στη γεωγραφική κατανομή τους.
3. Ωράριο λειτουργίας φαρμακείων
Στην υπόθεση C-393/2008 (Παράρτημα 6) το ΔΕΚ έκρινε ότι εθνική ρύθμιση που ορίζει – περιορίζει το ωράριο λειτουργίας των φαρμακείων δεν αντίκειται σε διατάξεις του Κοινοτικού Δικαίου.
Με βάση τις άνω παραδοχές του ΔΕΚ, το ζήτημα που τίθεται περαιτέρω είναι η διερεύνηση της νομικής βασιμότητας της επιβολής των μέτρων της Εργαλειοθήκης του ΟΟΣΑ, όπως ήδη προαναφέρθηκε.
Ειδικότερα, πρέπει να απαντηθεί το ερώτημα πώς είναι δυνατόν να επιβάλλεται στην Ελλάδα η λήψη συγκεκριμένων μέτρων για τα φαρμακεία, ενώ σε άλλες χώρες της Ευρωπαϊκής Ένωσης η ρύθμιση αντίστοιχων ζητημάτων είναι ελεύθερη, επαφιέμενη στην ανέλεγκτη κρίση και διακριτική ευχέρεια των αντίστοιχων Κρατών.
Ωστόσο, αν ακολουθήσουν δικαστικές ενέργειες κατά της επιβολής των μέτρων για τα φαρμακεία, θα προκύψουν τρία σοβαρά νομικά ζητήματα:
α. Ο προσδιορισμός της προσβλητέας πράξης.
β. Η δωσιδικία, δηλαδή η αρμοδιότητα του Δικαστηρίου που θα κρίνει τη διαφορά.
γ. Η στοιχειοθέτηση του έννομου συμφέροντος.
Τα ζητήματα αυτά είναι ιδιαιτέρως δύσκολα από νομικής πλευράς, αλλά δεν είναι του παρόντος.
Συμπέρασμα: Το Κοινοτικό Δίκαιο αφήνει στα Κράτη – Μέλη την αποκλειστική αρμοδιότητα ρυθμίσεως του τομέα των φαρμακείων σε όλες τις εκφάνσεις του. Οι αντίστοιχες ισχύουσες διατάξεις της ελληνικής φαρμακευτικής νομοθεσίας είναι επομένως σύννομες και συμβατές με το Ευρωπαϊκό Δίκαιο.
Τα Κοινοτικά Όργανα που υποχρεώνουν την Ελληνική Δημοκρατία στη λήψη μέτρων στον τομέα των φαρμακείων που δεν εμπίπτουν σε κοινή πολιτική της Ευρωπαϊκής Ένωσης, ομοιόμορφα εφαρμοστέων στο σύνολο των Κρατών – Μελών της Ένωσης, με σκοπό την εκπλήρωση άλλων άσχετων με τα φαρμακεία στόχων, δημοσιονομικού εν προκειμένω χαρακτήρα, παραβιάζουν, κατά την εκτίμησή μου, το Κοινοτικό Δίκαιο και σε κάθε περίπτωση, η επιβολή της υποχρέωσης αυτής γίνεται καθ’ υπέρβαση εξουσίας, στο βαθμό που δεν αιτιολογούνται επαρκώς οι σχετικοί λόγοι που επιβάλλουν τη λήψη τους.
Όπως θα παρατηρήσατε, όλες οι παραπάνω αποφάσεις του ΔΕΚ δημοσιεύθηκαν πριν ακόμη τη θέσπιση του νόμου Λοβέρδου. Ήταν επομένως γνωστές στην ηγεσία του κλάδου και αποτέλεσαν την αιχμή του δόρατος της επιχειρηματολογίας όχι μόνον έναντι των Υπουργών Υγείας, αλλά και της ΤΡΟΪΚΑ.
Τα ίδια νομικά επιχειρήματα πρέπει να προβληθούν και από τον νυν Υπουργό Υγείας, ώστε να μην εκτελεσθεί η απόφαση των Αρχηγών των Κρατών της Ευρωζώνης, αν πράγματι τούτο επιδιώκεται.
III. ΕΚΤΙΜΗΣΗ ΤΩΝ ΕΠΙΠΤΩΣΕΩΝ ΤΩΝ ΜΕΤΡΩΝ ΛΟΒΕΡΔΟΥ – ΓΕΩΡΓΙΑΔΗ ΣΤΟΝ ΚΛΑΔΟ. ΟΙ ΔΥΟ ΟΨΕΙΣ ΤΟΥ ΝΟΜΙΣΜΑΤΟΣ
Α. Μέτρα Λοβέρδου:
1. Πληθυσμιακά κριτήρια: Με το Ν. 3918/2011 περιορίσθηκαν τα όρια από 1/1500 σε 1/1000. Με τη ρύθμιση αυτή ιδρύθηκε αριθμός νέων φαρμακείων. Ως «ισοδύναμο μέτρο», έναντι της πλήρους απελευθέρωσης του επαγγέλματος, αποδείχθηκε ελάχιστα ενοχλητικό. Άλλωστε ήταν ίσως και κοινωνική απαίτηση, ως ανάγκη μείωσης της ανεργίας των νέων φαρμακοποιών, παιδιών ίσως κάποιων από εσάς.
2. Rebate: Είχε ως αποτέλεσμα την μείωση της κερδοφορίας κατά ± 3,5 – 4,5%. Κακό για το ταμείο του «πάγκου»; Οπωσδήποτε ναι. Δραματική η οικονομική συγκυρία για όλους. Ωστόσο σε άλλα επαγγέλματα έχουν υπάρξει καταστροφές. Στο δικό μου ελεύθερο επάγγελμα, τη δικηγορία, εγώ για παράδειγμα μείωσα ΕΘΕΛΟΝΤΙΚΑ τις αμοιβές μου κατά 50% για ένα και μοναδικό λόγο: να επιζήσω αύριο. Οι συγκρίσεις δεκτές.
3. Διεύρυνση ωραρίου λειτουργίας των φαρμακείων: Θεσμοθετήθηκε, ως μνημονιακή υποχρέωση, από τον Υπουργό Α. Λοβέρδο. Για τους ίδιους λόγους «ρετουσαρίσθηκε» από τον επόμενο Υπουργό Α. Γεωργιάδη. Μεγάλη αναστάτωση στον Κλάδο.
– Κακό το μέτρο; Κάκιστο. Το καλύτερο σενάριο θα ήταν αυτό που υποστήριξε ο Κλάδος. Αυξημένες εφημερίες. Δεν υιοθετήθηκε για τους γνωστούς λόγους.
– Υποχρεωτικό το μέτρο; Ασφαλώς όχι. Απόλυτα προαιρετικό. Η εκτέλεσή του αφέθηκε στον πατριωτισμό των φαρμακοποιών. Αποτέλεσμα; Μερική ρήξη του Κλάδου. Συν – πλην διακόσιοι επωφελήθηκαν του μέτρου. Οι υπόλοιποι, συντριπτική πλειοψηφία, παρέμειναν στις παραδόσεις και δικαιολογημένα κατά την άποψή μου.
– Ευθύνεται ο Υπουργός για το αποτέλεσμα ή ο πατριωτισμός των φαρμακοποιών που δεν λειτούργησε ιδεατά; Εάν ουδείς φαρμακοποιός επωφελείτο του μέτρου, η νομική διάταξη θα ήταν άνευ αντικειμένου, καθόσον θα έπεφτε σε αχρησία.
Δείτε ένα αντίστοιχο παράδειγμα.
Με το Ν. 4254/2014 επιτράπηκε η συστέγαση φαρμακείων με άλλα καταστήματα, π.χ. super markets. Εκεί ο Κλάδος αντέδρασε με ομοψυχία και ομόνοια. Αποτέλεσμα: σε 5 μόλις ημέρες οι Θεοδοσιάδης – Λουράντος έλυσαν το θέμα (μετά λόγου γνώσεως το λέω).
Ήλθαν σε επαφή με τους παράγοντες που, λόγω ιδιότητος, μπορούσαν να εκμεταλλεύονται, φανερά ή κρυφά, τέτοια φαρμακεία σε συστέγαση με άλλα καταστήματα. Φαρμακοποιοί και εκείνοι, με DNA φαρμακοποιού, κατάλαβαν, πείσθηκαν, συμφώνησαν. Εξ αποτελέσματος λοιπόν η διάταξη του νόμου περιέπεσε σε αχρησία. Είναι δε τόσο ενοχλητική η αχρησία της διάταξης αυτής που μέχρι και ο Σόιμπλε θα την καταργούσε από «τσαντίλα». Επιμύθιο: Ο Κλάδος με τους απέναντι τα «βρήκε».
Στο ζήτημα του ωραρίου ο Κλάδος διχάστηκε. Καθαρά εσωτερικό πρόβλημα λοιπόν.
– Οι φαρμακοποιοί που επέλεξαν το διευρυμένο ωράριο ενήργησαν παράνομα; Προφανώς όχι. Άσκησαν δικαίωμα παρεχόμενο από το νόμο.
Νόμιμο; Νομιμότατο. Το νόμιμο είναι ηθικό για τον Κλάδο; Αποφασίστε. Έτσι ή αλλιώς; Κορώνα ή γράμματα; Επιλέξτε την όψη του νομίσματος που ταιριάζει περισσότερο στη δική σας αλήθεια.
– Η δική μου εκτίμηση είναι η εξής:
Στις εξελιγμένες κοινωνίες η πλειοψηφία έχει πάντα δίκιο γιατί συγκεράζει σκέψεις και συνθέτει τη συνισταμένη πολλών απόψεων και αρχών που βρίσκονται σε συγκεκριμένο τόξο αντιλήψεων. Η συνισταμένη αυτή στέκεται απέναντι στην αντίθετη μονοδιάστατη άποψη.
Με άλλα λόγια: ο φαρμακοποιός που επιλέγει το διευρυμένο ωράριο, με βάση την οικονομική λογική και το ταμείο του «πάγκου» του, ενεργεί με συνέπεια έναντι του στόχου του, λαμβάνοντας βαθμό, χωρίς αμφιβολία, «δέκα άριστα». Η επιλογή του αυτή μπορεί να δικαιολογηθεί ως έκφραση των δικών του στόχων, ιδεών και αντιλήψεων που δεν είναι αντίθετη στην ανθρώπινη φύση. Ωστόσο, δρα ως άτομο, λαμβάνοντας υπόψη το ατομικό και όχι το συλλογικό συμφέρον, που εκφράζεται από την συντριπτική πλειοψηφία των απαρτιζόντων τον Κλάδο, σύμφωνα με τους κανόνες της δημοκρατίας. Εφόσον όμως επιλέγει ενσυνείδητα την αντίθετη ρότα από τη ρότα της πλειοψηφίας, ο σεβασμός της αντίθετης άποψης θα έπρεπε να είναι τουλάχιστον ορατός. Επομένως, η στάση του έναντι της άποψης που εκφράσθηκε από μερίδα γυναικών φαρμακοποιών που ανατρέφουν μικρά παιδιά, όφειλε να είναι ανάλογη προς τη σπουδαιότητα του έργου που αυτές επιτελούν. Τελείως άστοχα και άδικα επομένως χαρακτηρίσθηκαν οι γυναίκες αυτές ως «μανούλες» με σαφή διάθεση λοιδορίας και υποβιβασμού τους.
Το εκλαμβάνω ως αγγλικό χιούμορ και μένω εκεί. Ωστόσο, κατά την ταπεινή μου γνώμη, δικαιούνται άνθρωποι να τοποθετούν το «χρήμα» σε δεύτερη θέση, ενώ στην πρώτη να εγκαθιστούν την οικογένεια, τη συντροφικότητα, την επαφή με τα παιδιά τους, την κοινωνικότητα και άλλα αγαθά της ψυχής και του μυαλού.
Πήρα σαφή θέση στο ζήτημα αυτό (ωράριο) για δύο λόγους:
α. Να τοποθετηθεί το ζήτημα στην αντικειμενική του διάσταση, ως στοιχείο και παράγοντας προσωπικής επιλογής και ευθύνης.
β. Με ενόχλησε ιδιαίτερα κάποια φήμη ότι υποκινώ τις δράσεις των καθόλα αξιοσέβαστων φαρμακοποιών που επέλεξαν το διευρυμένο ωράριο. Όσες φορές στο παρελθόν κλήθηκα να συμβουλεύσω φαρμακοποιούς για το θέμα αυτό, ήμουν σαφής. Ακολουθούμε τις αποφάσεις των Γ.Σ. του Κλάδου και υιοθετούμε την κρίση της πλειοψηφίας. Σε κάθε περίπτωση ωστόσο, η ομάδα των «διευρυμένων» διαθέτει, όπως αποδείχθηκε, ισχυρή και ικανή νομική κάλυψη, ώστε να μην χρειάζεται την επικουρία μου.
Προσθέτω τέλος για το ζήτημα αυτό και κλείνω, ότι εάν ο Κλάδος βρεθεί οριστικά σε αδιέξοδο στο θέμα του ωραρίου και κινηθεί προς την κατεύθυνση εξεύρεσης συμβιβαστικής λύσης, έχω πρόταση. Εφόσον μου ζητηθεί από την ηγεσία του Π.Φ.Σ., θα είναι τιμή μου να την επικοινωνήσω. Τούτο διότι δεν επιθυμώ να θεωρηθεί ότι εισάγω, στην παρούσα φάση, «καινά δαιμόνια».
Β. Μέτρα Γεωργιάδη
1. Πληθυσμιακά κριτήρια: Παρέμειναν άθικτα.
2. Ιδιοκτησιακό: Παρέμεινε άθικτο.
3. Πολλαπλές άδειες: Κάποιοι φαρμακοποιοί άνοιξαν και δεύτερο φαρμακείο. Σίγουρα όχι τρίτο. Λόγω της δυσμενούς συγκυρίας μπορεί να φυσάνε και το γιαούρτι.
4. Συστέγαση φαρμακείων με άλλα καταστήματα (π.χ. super markets): Ουδέν σχόλιον. Πλήρης αχρησία.
5. Ωράριο: Ρετουσαρίσθηκε ως μνημονιακή υποχρέωση. Παρενέργεια: Καταργήθηκε η διάταξη που επέτρεπε το προσωρινό κλείσιμο του φαρμακείου μετά από άδεια της Περιφέρειας. Ρύθμιση αψυχολόγητη γιατί η κρατική εποπτεία για τη λειτουργία των φαρμακείων εξυπηρετεί λόγους δημοσίου συμφέροντος.
6. Ελεύθερα εταιρικά ποσοστά: Το μέτρο αυτό δεν έβλαψε, αλλά μάλλον ωφέλησε τους ενδιαφερόμενους, διότι προσδιόρισαν τις εταιρικές τους σχέσεις σύμφωνα με τις πραγματικές ανάγκες τους.
IV. Η ΨΥΧΟΛΟΓΙΑ ΤΟΥ ΚΛΑΔΟΥ
Επιτρέψτε μου τα ακόλουθα:
(αφιέρωμα σε μια νέα φαρμακοποιό)
«Πριν 11-12 χρόνια με επισκέφθηκε στο γραφείο μου ζευγάρι φαρμακοποιών με συστεγασμένα φαρμακεία, συνοδευόμενο από την ηλικίας 17 ετών συμπαθέστατη κόρη. Δέχθηκα από τη νέα το εξής ερώτημα: Θα δώσω Πανελλήνιες. Ετοιμάζομαι για τη φαρμακευτική. Να είμαι αισιόδοξη για το μέλλον του επαγγέλματος; Πλειοδότησα έντονα.
Σχετικά πρόσφατα με επισκέφθηκαν πάλι. Οι δύο γυναίκες, δυστυχώς μαυροφορεμένες. Μου λένε, έχουμε πρόβλημα επιβίωσης. Ρωτώ, τι μηνιαίο τζίρο έκανε παλιά το φαρμακείο; Πενήντα χιλιάδες, απάντησαν. Τι τζίρο κάνει τώρα; Επτά χιλιάδες, μου απαντούν. Με ρωτά η νέα: γιατί μου είπατε ότι το επάγγελμα του φαρμακοποιού έχει μέλλον; Ψέλλισα ότι… Ματαίως. Πλήρης αδιαφορία. Επικράτησε κατά κράτος η θλίψη. Μαχαίρι στην καρδιά».
Την τελευταία τετραετία, με επίταση, τα δύο προηγούμενα χρόνια, έχω δει να συμβαίνουν δράματα και σε πολλούς φαρμακοποιούς την πλήρη απόγνωση. Αιτία η οικονομική δυσπραγία. Κατακόρυφη πτώση τζίρου, προμήθεια εμπορευμάτων με μετρητά, χρέη, κατασχέσεις περιουσιακών στοιχείων, απειλή πλειστηριασμών κ.λπ.
Η ψυχολογία του Κλάδου στο ναδίρ. Ακολουθεί τη γραμμική φθίνουσα πορεία της γενικής ψυχολογίας της ελληνικής κοινωνίας. Τίποτε το περίεργο, απόλυτα φυσιολογικό. Το αντίθετο ακριβώς θα ήταν προβληματικό. Ωστόσο, αν νομοθετηθούν τα απευκτέα μέτρα, μην επιτρέψετε την επιδείνωση της κακής ψυχολογίας.
Οι φαρμακοποιοί δεν ήταν σπουδαίοι όταν δημιουργούσαν θαύματα στο παλιό προστατευτικό καθεστώς των φαρμακείων και αναποτελεσματικοί τώρα που τους «αλλάξανε τα φώτα» στην ανοιχτή, χωρίς περιορισμούς, κεντρική λεωφόρο. Ήταν και είναι οι ίδιοι άνθρωποι, με τις ίδιες ικανότητες.
Όλοι υπηρετήσαμε στις καλές εποχές, μικρές ή μεγάλες ματαιοδοξίες μας. Το «αυτομαστίγωμα» ωστόσο δεν ταιριάζει, διότι «ουδείς μετά Χριστόν Προφήτης».
Η διατήρηση της «αυτοεκτίμησης» είναι δραματικά και απελπιστικά αναγκαία – έχω δει πολλά δάκρυα στα μάτια φαρμακοποιών. Η σύγκριση με τους γύρω μπορεί να αποδειχθεί πειστική και ωφέλιμη. Άλλα επαγγέλματα έχουν ήδη και ολοκληρωτικά καταστραφεί.
Διατηρούμε την πεποίθηση ότι το φαρμακείο θα επιζήσει ούτως ή άλλως. Στις κατεστραμμένες οικονομίες πέντε (5) μαγαζιά επιβιώνουν.
– Τα φαρμακεία και οι κλινικές, ως αφορώντα την ανθρώπινη υγεία.
– Οι φούρνοι και τα μπακάλικα που συναρτώνται με την επιβίωση.
– Τα κομμωτήρια, ως πυλώνες σταθεροποίησης της ψυχολογίας της κοινωνίας, αποκλειστική προσφορά του «θείου» θηλυκού γένους.
Μην κάνουμε λάθη, η αλήθεια δεν αλλάζει.
Ένα πρόσθετο επιβοηθητικό στοιχείο είναι η ικανή ηγεσία του Κλάδου. Η Ηγεσία ενός Κλάδου παίζει τεράστιο ρόλο στη δημιουργικότητα και στο χτίσιμο των αντοχών του.
Διαχρονικά είχατε άριστες ηγεσίες που ανταποκρίθηκαν αποτελεσματικά στις κατά καιρούς αντιλήψεις σας. Δεν κάνατε λάθος. Τους ψηφίσατε για 5ετίες και 10ετίες. Ωστόσο, στους δύσκολους καιρούς χρειάζεται η εμπέδωση κλίματος συνεννόησης και συναντίληψης, που δεν πρέπει να διαρραγεί. Εμπιστευθείτε τον Οδηγό Λουράντο. Ακουμπήστε στη σοφία Θεοδοσιάδη, στην ευφυΐα Κούβαρη, στο επιχειρηματικό δαιμόνιο Βαλτά, στις ευρύτερες γνώσεις και εμπειρίες Μακρυγιάννη – Καραγεωργίου, στην τεχνοκρατική αρτιότητα Ζήκα, στην ερευνητικότητα Δαγρέ, στις καινοτόμες αντιλήψεις Χαλιγιάννη (εκ Ροδόπης ορμώμενου – νέο άστρο), στην δημιουργτικότητα Καλογερόπουλου, στην πληθωρικότητα Σοφιανόπουλου. Ο φίλος Ανδρέας έχει εκπληκτικές ικανότητες, οι οποίες πιστεύω θα αναδειχθούν προς όφελος του Κλάδου, κατά την συμπόρευσή τους, σε αυστηρά «παράλληλη γραμμή», με τις ιδεολογικο-πολιτικές του θέσεις.
Εκπροσώπησα μαζί με τον Καθηγητή Κ. Ηλιόπουλο, τον Φ.Σ. Αχαΐας και τον ίδιο, ενώπιον της Επιτροπής Ανταγωνισμού στην έρευνα που είχε ανοίξει όσον αφορά τα βρεφικά γάλατα. Υπήρξε καταγγελία ότι ο Φ.Σ. Αχαΐας και προσωπικά ο Πρόεδρός του, έθεταν εμπόδια στον ελεύθερο ανταγωνισμό, θεωρώντας ότι η σύσταση στους φαρμακοποιούς να μην προμηθεύονται βρεφικά γάλατα από εταιρείες που προμήθευαν ταυτόχρονα και άλλα σημεία πώλησης, συνιστούν παράνομη συμπεριφορά.
Το αδίκημα επισύρει σοβαρές χρηματικές και ποινικές κυρώσεις. Εννέα επιθεωρητές εισέβαλαν ξαφνικά στα γραφεία του Συλλόγου, τους οποίους χειρίσθηκε εκπληκτικά.
Ακολούθησε ακροαματική διαδικασία στην Επιτροπή Ανταγωνισμού. Στην έδρα δέκα Δικαστές και Μέλη της Γραμματείας Ανταγωνισμού. Σφυροκόπημα επί δύο ώρες. Πρώτη φορά ένοιωσα περιττός σε δίκη. Πρώτη φορά αντίκρισα Δικαιοδοτική ΕΔΡΑ να περνάει από την άγρια επίθεση στην έκφραση σεβασμού. Εξαιρετική η ευφράδεια και οι λογικοί συνειρμοί του. Με λίγα λόγια εκπληκτικός. Φίλε Ανδρέα, αν η «αιρεσούλα» που έβαλα στα ιδεολογικο-πολιτικά σου σε οδηγήσουν στο να μου τα «ψάλλεις», μην το κάνεις, γιατί δεν θα αντέξω το βάρος σου. Ο Θεοδοσιάδης δεν είναι ο σωστός στόχος. Αντίπαλός σου είναι το δημιουργικό κτίσιμο του νέου φαρμακείου. Η συμβολή σου θα είναι, χωρίς αμφιβολία, καταλυτική.
Τέλος, σε περίπτωση που ανατραπεί, με τα υπό λήψη μέτρα, το σημερινό καθεστώς των φαρμακείων, η απογοήτευση δεν είναι επιτρεπτή.
Αν μπουν ξένοι στον κλάδο, το τοπίο πιθανόν να αλλάξει δραματικά και θα ανατραπεί πλήρως, πράγμα που απεύχομαι, η αλυσίδα διανομής των προϊόντων του φαρμακείου.
Σε ένα τέτοιο πεδίο μάχης να είστε βέβαιοι ότι ο κλάδος των φαρμακοποιών με φαρμακείο μπορεί να μην είναι το ασθενές μέρος. Τεράστια δύναμή του είναι η επαφή του με τον τελικό καταναλωτή. Έτσι, η ιστορική ρήση Λουράντου «έντεκα χιλιάδες φαρμακεία, έντεκα χιλιάδες εκλογικά κέντρα» θα αποκτήσει και πολυάριθμες άλλες εκδοχές, ικανές να αντιταχθούν αποτελεσματικά σε επιθετικές κινήσεις των δυνητικών ανταγωνιστών. Σε συνδυασμό με τις συνεταιριστικές φαρμακαποθήκες, τα φαρμακεία μπορούν να κάνουν ακόμη και θαύματα. Εκεί ο ΠΦΣ, ο Α. Γαλανόπουλος και Σ. Μπελώνης, καθώς και τα άλλα εμπορικά σχήματα των φαρμακοποιών, έχουν πολλή δουλειά να κάνουν.
Αλλά όλα αυτά είναι μια άλλη τεράστια κουβέντα, που προφανώς θα γίνει στο χρόνο που πρέπει.
Ωστόσο, ο Κλάδος πρέπει, υπό οποιαδήποτε εκδοχή, να αρχίσει να δημιουργεί το νέο περιβάλλον.
Ο Κ. Κούβαρης, σε μία τελευταία Γ.Σ. του ΠΦΣ, είπε κάτι σοφό. Και αν ακόμη καταργηθούν όλα τα μέτρα Γεωργιάδη, η επαναφορά στον προστατευτισμό δεν είναι πανάκεια. Πρέπει να σχεδιάσουμε και δημιουργήσουμε ένα νέο, καινοτόμο και ανταγωνιστικό φαρμακείο. Πρέπει να… να… να… κ.λπ.
Συμφωνώ και επαυξάνω. Η περίοδος Βαγιωνά (προστατευτισμός) γέμισε το ταμείο του «πάγκου», άδειασε όμως την τράπεζα των οραμάτων, των καινοτόμων ιδεών και της δημιουργίας ολόκληρου του Κλάδου. Το κλειδί για την ανάταξη του Κλάδου είναι η υποδοχή και είσοδος στα δρώμενα νέου αίματος. Ανοίξτε τα άδεια γραφεία του ΠΦΣ και καλωσορίστε τους νέους φαρμακοποιούς. Αφήστε τους να γνωριστούν και να δουλέψουν. Πολλοί είναι δικά σας παιδιά, άλλως παιδιά των φίλων ή γειτόνων σας. Δώστε τους χώρο να καταστρώσουν σχέδια. Έχω δει εξαιρετικά μυαλά. Τσεκάρετε τις ιδέες, συμφωνήστε, διεκδικήστε, εκτελέστε.
V. ΕΚΚΛΗΣΗ ΠΡΟΣ ΤΟΝ ΥΠΟΥΡΓΟ ΥΓΕΙΑΣ Π. ΚΟΥΡΟΥΜΠΛΗ
Κύριε Υπουργέ, με όλο το σεβασμό. Διάβασα χθεσινή ανάρτηση στον ιστότοπο του ΠΦΣ για τη διαφαινόμενη πρόθεσή σας προς διαπραγμάτευση με τους «ΘΕΣΜΟΥΣ», ερήμην του Κλάδου των Φαρμακοποιών.
Αν αυτό συμβεί, θα πρόκειται για εγκληματικό, σε βάρος του Κλάδου, ΛΑΘΟΣ. Η αληθής αιτία θα είναι πολιτικός τακτικισμός για να αποφύγετε τα «προεόρτια». Μην διολισθήσετε σε αναποτελεσματικούς χειρισμούς. Όσες ικανότητα και γνώση διαθέτετε εσείς και το επιτελείο σας για τα φαρμακεία, θα σας λείπουν δραματικά η εμπειρία, γνώσεις και τα επιχειρήματα της ηγεσίας του ΠΦΣ. Μπορούν λοιπόν να σας προσφερθούν πειστικά νομικά και ουσιαστικά επιχειρήματα.
Επιπρόσθετα, λάβετε υπόψη και τα εξής: εάν υποχρεωθείτε να νομοθετήσετε τα προτεινόμενα μέτρα, υπάρχουν τρόποι να περιορίσετε την βλαπτική έκτασή τους. Για παράδειγμα, η Ελλάδα, όπως και κάθε Κράτος – Μέλος, διατηρεί την ευχέρεια να ορίζει τους συγκεκριμένους φορείς ή επαγγελματίες μη φαρμακοποιούς που θα δύνανται να ιδρύουν φαρμακεία, αποκλείοντας κάποιους άλλους.
Για παράδειγμα, όπως προκύπτει από την μελέτη του ΟΟΣΑ (Παράρτημα 2) στη Σουηδία και άλλες Σκανδιναβικές χώρες, οι ιατροί και οι βιομηχανίες παραγωγής φαρμάκων δεν δικαιούνται να αποκτούν την «ιδιοκτησία» φαρμακείων. Και αν στην Ελλάδα απαγορευθεί το δικαίωμα αυτό και στις φαρμακεμπορικές επιχειρήσεις και ενδεχομένως και σε άλλους φορείς; Πώς και με ποια νομική βάση θα επιβληθεί το αντίθετο, ενώ σε κάποιες άλλες χώρες της Ευρωπαϊκής Ένωσης τέτοιοι περιορισμοί είναι θεμιτοί;
Επίσης, όπως προκύπτει από την ίδια, ως άνω, μελέτη του ΟΟΣΑ, ορισμένα Κράτη, όπως η Νορβηγία, ορίζουν και τον αριθμό των φαρμακείων που μπορεί να περιλαμβάνει κάθε αλυσίδα. Και αν στην Ελλάδα ορίσουμε για παράδειγμα μέχρι τρία (3); Πώς και γιατί θα σας ψέξει κάποιος και με ποια άραγε νομικά επιχειρήματα;
Συμπαρασταθείτε στον Κλάδο.
Εάν, ωστόσο, επιλέξετε τα αντίθετα από τα εδώ, «ταπεινά», προτεινόμενα, εκτιμώ ότι θα συμβούν τα εξής:
Θα έχετε κατακτήσει με το «σπαθί» σας τον χαρακτηρισμό του «ΣΦΑΓΕΑ ΤΩΝ ΦΑΡΜΑΚΕΙΩΝ» κατά πλήρη, αποκλειστική και αδιαφιλονίκητη κυριότητα. ΟΙ ερινύες του Κλάδου θα αποκτήσουν το πλέον αποκρουστικό πρόσωπο που μπορεί να αποτυπωθεί εικαστικά. Τελεία και παύλα. PUNKT…, λοιπόν. Με τη μόνη διαφορά ότι σε αυτή τη συγκυρία θα το πει ο Λουράντος και ο Κλάδος. Στην περίπτωση αυτή ο εννοιολογικός παραλληλισμός με την παλιά γνωστή ρήση «και όταν λέμε ισόβια, εννοούμε ισόβια», θα ισχύει ευθέως, με διάρκεια, επιμονή και βαρβαρότητα.
Παρείχα υποστήριξη στον Κλάδο το 2011, όταν μου ζητήθηκε από τον Θ. Αμπατζόγλου. Και στην παρούσα συγκυρία προσφέρομαι να συμβάλω με τις ιδέες μου. Ο αριθμός του τηλεφώνου μου δεν έχει αλλάξει.
Αυτά ως πρώτες σκέψεις, «πάταξον μεν, άκουσον δε» και οψόμεθα.
Αθήνα, 31-07-2015
Χρήστος Αρβανίτης
Υ.Γ. Η ανάρτηση στην ιστοσελίδα μου www.arvanitislaw.gr θα γίνει την επόμενη εβδομάδα λόγω τεχνικού προβλήματος. Ωστόσο, θα επιχειρήσω να επικοινωνήσω το παρόν μέσω του λογαριασμού facebook του γραφείου μου Arvanitis-lawoffice, που μόλις άνοιξα.
Δεν γνωρίζω καλά τους τρόπους. Υποθέτω ότι το να απευθύνω αιτήματα φιλίας προς αποδοχή στους φαρμακοποιούς είναι τεχνικά αδύνατο. Ευχερέστερο θα ήταν να αποδεχθώ αιτήματα φιλίας από τους ενδιαφερόμενους φαρμακοποιούς, γιατί με ενδιαφέρει η επικοινωνία και ανταλλαγή απόψεων.
Ευχαριστώ
Παράρτημα 1:
http://www.oecd.org/daf/competition/Greece-Competition-Assessment-2013.pdf
Παράρτημα 2:
http://www.oecd.org/officialdocuments/publicdisplaydocumentpdf/?cote=DAF/COMP/GF(2014)6&docLanguage=En
Παράρτημα 3
http://curia.europa.eu/juris/document/document.jsf?text=&docid=78515&pageIndex=0&doclang=el&mode=lst&dir=&occ=first&part=1&cid=316397
Παράρτημα 4:
http://curia.europa.eu/juris/document/document.jsf?text=&docid=78517&pageIndex=0&doclang=el&mode=lst&dir=&occ=first&part=1&cid=656466
Παράρτημα 5:
http://curia.europa.eu/juris/document/document.jsf?text=&docid=83710&pageIndex=0&doclang=EL&mode=lst&dir=&occ=first&part=1&cid=628062
