Νομική ανάλυση διατάξεων της φαρμακευτικής νομοθεσίας του Ν. 4254-2014

ΥΠΟΠΑΡΑΓΡΑΦΟΣ ΣΤ.1: ΑΡΣΗ ΕΜΠΟΔΙΩΝ ΣΤΟΝ ΑΝΤΑΓΩΝΙΣΜΟ ΣΤΟΝ ΚΛΑΔΟ ΤΟΥ ΛΙΑΝΙΚΟΥ ΕΜΠΟΡΙΟΥ – ΡΥΘΜΙΣΕΙΣ ΦΑΡΜΑΚΩΝ ΚΑΙ ΦΑΡΜΑΚΕΙΩΝ,

τροποποιήθηκαν σημαντικές διατάξεις της φαρμακευτικής νομοθεσίας που αφορούν τα φαρμακεία και αναδιατάσσουν σε σημαντικό βαθμό την γεωγραφία, καθώς και την επαγγελματική και επιχειρηματική αντίληψη του χώρου.

Εκ προοιμίου αναφέρω ότι οι νέες αυτές ρυθμίσεις, για την εφαρμογή των οποίων θα είναι ενδεχομένως αναγκαία η έκδοση διευκρινιστικών εγκυκλίων ή ακόμη και νέων εφαρμοστικών - διορθωτικών νομοθετικών ρυθμίσεων, επιδέχονται δύο αναγνώσεις:

α. Εκείνη (πλειοψηφική), που εστιάζει, υπό το φως υπαρκτών ή αόριστων και συγκεχυμένων φόβων, στις βλαπτικές μεταβολές στο γνωστό και πεπατημένο περιβάλλον λειτουργίας των φαρμακείων και

β. Εκείνη (εξαιρετικά μειοψηφική), που χαρτογραφεί τις νέες προκλήσεις και ευκαιρίες που διανοίγονται για τους ανήσυχους επιχειρηματικά και οικονομικά εύρωστους (αν βέβαια υπάρχουν πλέον) επαγγελματίες φαρμακοποιούς.

Οι νέες ρυθμίσεις, όπως κατά σειρά αναφέρονται στο νόμο, είναι οι εξής:

1α: Νέα ρύθμιση: «Το πρώτο εδάφιο της παρ. 1 του άρθρου 36 του Ν. 3918/2011 αντικαθίσταται ως εξής:

Το επάγγελμα του αδειούχου φαρμακοποιού και η λήψη άδειας ίδρυσης και λειτουργίας φαρμακείου από αδειούχο φαρμακοποιό, όπως προσδιορίζεται από το Ν. 5607/1932, όπως αυτός ισχύει, δεν υπόκειται σε κανένα περιορισμό πλην των σχετικών με τα πληθυσμιακά όρια».

Η διάταξη αυτή, στο συγκεκριμένο σκέλος της, παραμένει ως είχε. Καταργήθηκε ωστόσο ο δεύτερος περιορισμός που υπήρχε στη συνέχεια της διάταξης αυτής, σχετικά με την υποχρέωση τήρησης ελαχίστων αποστάσεων μεταξύ φαρμακείων.

Άρα: Από εδώ και στο εξής, ένας αδειούχος φαρμακοποιός, που έχει δηλαδή πτυχίο φαρμακευτικής σχολής και άδεια εξασκήσεως του επαγγέλματος του φαρμακοποιού στην Ελλάδα, εφόσον διαθέτει και τις λοιπές προϋποθέσεις που αναφέρονται στις παρ. 2, 3, 4 και 5 του άρθρου 1 του Ν. 1963/1991 (δηλαδή ιθαγένεια, στρατιωτικές υποχρεώσεις, μη καταδίκη, ηλικία κάτω των 70 ετών κ.λπ.) δικαιούται να λάβει άδεια ιδρύσεως και λειτουργίας φαρμακείου σε τοπική ή δημοτική κοινότητα ή δημοτική ενότητα κ.λπ., σύμφωνα με τις προβλέψεις της παρ. 3 του άρθρου 36 του Ν. 3918/2011, τηρουμένων ωστόσο μόνο των πληθυσμιακών κριτηρίων (1 φαρμακείο ανά 1000 κατοίκους) [Δικαιούται μάλιστα στη λήψη, όπως και ένας φαρμακοποιός που ήδη λειτουργεί φαρμακείο, περισσότερων αδειών, όπως θα εκτεθεί παρακάτω στην οικεία θέση].

Μετά τη λήψη της άδειας ίδρυσης, δύναται να καταρτίσει το φαρμακείο του και να λάβει άδεια λειτουργίας, μετά από επιθεώρηση, σύμφωνα με το άρθρο 9 του Ν. 5607/1932, σε οποιοδήποτε κατάλληλο πολεοδομικά κατάστημα, ανεξαρτήτως της απόστασής του από τα πλησιέστερα φαρμακεία.

1β: Νέα ρύθμιση: «Το άρθρο 7 του Ν. 328/1976 καταργείται».

Σημείωση: Το άρθρο 7 του Ν. 328/1976 που καταργείται, είχε αντικατασταθεί με το άρθρο 6 του Ν. 1963/1991 και στη συνέχεια με το άρθρο 13 παρ. 2 του Ν. 3457/2006.

Το καταργηθέν αυτό άρθρο όριζε τις αποστάσεις που έπρεπε να τηρούνται μεταξύ νεοϊδρυόμενου (100, 180, 200 ή 250 μέτρα) ή μεταφερόμενου (20 ή 40 μέτρα) φαρμακείου από το πλησιέστερο φαρμακείο, ανάλογα με τον πληθυσμό του τόπου ίδρυσης του φαρμακείου ή της χρονικής διάρκειας λειτουργίας του σε ορισμένη θέση.

Από εδώ και στο εξής, κατά την ίδρυση ή μεταφορά φαρμακείων, δεν ισχύουν οι περιορισμοί των αποστάσεων. Μπορεί να λειτουργούν δηλαδή και στη διπλανή πόρτα.

Η προσδοκώμενη επίπτωση του μέτρου στην πράξη θα είναι η εξής:

α. Εντός των ορίων των εδαφικών περιοχών που έλαβαν άδεια ιδρύσεως τα εκεί λειτουργούντα φαρμακεία, θα παρατηρηθεί απροσδιόριστου μεγέθους χωροταξική ανακατανομή φαρμακείων.

β. Στις περιπτώσεις μεταφοράς φαρμακείων, σχηματικά, από Δήμο σε Δήμο, εφόσον τα πληθυσμιακά όρια επιτρέπουν τη λειτουργία νέου φαρμακείου, τα κατά τον τρόπο αυτό μεταφερόμενα φαρμακεία θα εγκαθίστανται ελεύθερα χωρίς τον περιορισμό των αποστάσεων.

1γ: Νέα ρύθμιση: «Το άρθρο 20 του Ν. 5607/1932 καταργείται».

Η ρύθμιση αυτή είναι άνευ σημασίας γιατί αναφέρεται σε ήδη καταργηθείσες από παλαιότερα περί αποστάσεων διατάξεις, οι οποίες απλά (από αβλεψία) δεν είχαν ρητώς καταργηθεί.

2. Νέα ρύθμιση: «Το άρθρο 8 του Ν. 1963/1991 καταργείται».

Η ρύθμιση αυτή είναι άνευ σημασίας γιατί η συγκεκριμένη διάταξη ουδέποτε τέθηκε σε εφαρμογή.

Αναφέρεται στη δυνατότητα ίδρυσης εταιρειών εκμετάλλευσης φαρμακείων με απόφαση του τότε Νομάρχη και μετά την έκδοση σχετικού Π.Δ. που ουδέποτε έλαβαν χώρα.

Στην περίπτωση αυτή, όπως και στην αμέσως προηγούμενη, «καθάρισε» η φαρμακευτική νομοθεσία από ανίσχυρες και καταργημένες διατάξεις.

3α: Νέα ρύθμιση: «Το πρώτο εδάφιο της παραγράφου 1 του άρθρου 6 του ν. 328/1976 αντικαθίσταται ως εξής:

Για την εκμετάλλευση φαρμακείου ή φαρμακαποθήκης επιτρέπεται η σύσταση ομόρρυθμης ή ετερόρρυθμης εταιρείας μόνο μεταξύ φαρμακοποιών».

Σημείωση: Το άρθρο 6 του Ν. 328/1976, όπως τροποποιήθηκε από το άρθρο 14 Ν. 1821/1988, έχει αντικαταστήσει την παρ. 1 του άρθρου 17 του Ν. 5607/1932.

Η διάταξη αυτή παραμένει ως είχε. Ωστόσο καταργήθηκε το υπόλοιπο μέρος της διάταξης που αφορά την υποχρέωση του αδειούχου φαρμακοποιού (δηλαδή του φαρμακοποιού επ’ ονόματι του οποίου λειτουργεί το φαρμακείο) να κατέχει εταιρικό μερίδιο τουλάχιστον 50%. Επομένως, με βάση τη νέα ρύθμιση, τα ποσοστά συμμετοχής στο εταιρικό κεφάλαιο, τα κέρδη και τις ζημίες του αδειούχου φαρμακοποιού και του «απλού οικονομικού» εταίρου φαρμακοποιού, διαμορφώνονται ελεύθερα κατά την συμφωνία των εταίρων.

(Παράδειγμα: Αδειούχος φαρμακοποιός: συμμετοχή στο εταιρικό κεφάλαιο 1%. Οικονομικός εταίρος φαρμακοποιός: συμμετοχή στο εταιρικό κεφάλαιο 99%).

Διατηρούνται σε ισχύ:

α. Η δυνατότητα του αδειούχου φαρμακοποιού (που ήδη λειτουργεί επ’ ονόματί του επιχείρηση φαρμακείου) να μετέχει ως «απλός οικονομικός εταίρος» σε ένα ακόμη το πολύ εταιρικό φαρμακείο που λειτουργεί στο όνομα άλλου φαρμακοποιού, με ελεύθερα, πλέον, διαμορφούμενα ποσοστά στο εταιρικό κεφάλαιο (εδ. 2 της παρ. 1, άρθρου 17 Ν. 5607/1932).

β. Η υποχρέωση σύστασης των άνω εταιρειών, όπως και των εταιρειών των συστεγασμένων φαρμακείων, με συμβολαιογραφικό έγγραφο και για ορισμένη πάντοτε χρονική διάρκεια, των οποίων επιτρέπεται η παράταση κατά τον ίδιο τρόπο (συμβολαιογραφική πράξη) [εδ. 3 της παρ. 1, άρθρου 17 Ν. 5607/1932].

γ. Η δυνατότητα συνεταιρισμού του αδειούχου φαρμακοποιού με τον/τη σύζυγο ή συγγενείς του εξ αίματος ή αγχιστείας μέχρι και δεύτερου βαθμού, διατηρουμένης πάντοτε της ισχύος των διατάξεων περί προσωπικής ευθύνης του αδειούχου φαρμακοποιού και της μορφής της εταιρείας.

Και στην περίπτωση αυτή, τα ποσοστά συμμετοχής των εταίρων στο εταιρικό κεφάλαιο διαμορφώνονται ελεύθερα, καθόσον δεν τροποποιήθηκε η διάταξη της παραγράφου 7 του άρθρου 17 του Ν. 5607/1932 που το προέβλεπε.

δ. Οι ρυθμίσεις για τα κληρονομικά φαρμακεία, ως είχαν.

Σημαντική διευκρίνιση προς αποφυγή συγχύσεων.

Η φαρμακευτική νομοθεσία προβλέπει τριών ειδών εταιρείες φαρμακείων:

Α. Τις εταιρείες συστεγασμένων φαρμακείων.

Β. Τις εταιρείες με έναν αδειούχο φαρμακοποιό και έναν οικονομικό εταίρο φαρμακοποιό ή με συγγενή του αδειούχου μέχρι και β’ βαθμού.

Γ. Τις εταιρείες με συνδυασμό των ανωτέρω (μικτές εταιρείες).

Ειδικότερα και αντίστοιχα:

ΑΑ. Όσον αφορά τις εταιρείες συστεγασμένων φαρμακείων που συστήνονται πάντα με συμβολαιογραφικό έγγραφο υπό τη μορφή ομόρρυθμης εταιρείας, διευκρινίζονται τα εξής:

Υπάρχουν δύο είδη συστεγάσεων που προβλέπονται από τα επικαλυπτόμενα μεταξύ τους άρθρα 12 του Ν. 5607/1932 (όπως αυτό τροποποιήθηκε από το άρθρο 7 του Ν. 1963/1991) και 36 παρ. 6 του Ν. 3918/2011.

α. Το άρθρο 12 του Ν. 5607/1932 προβλέπει τη δυνατότητα συστέγασης μεταξύ δύο ή περισσότερων λειτουργούντων φαρμακείων ή ενός λειτουργούντος φαρμακείου με νεοϊδρυόμενο φαρμακείο, με την υποχρέωση σύστασης μεταξύ τους ομόρρυθμης εταιρείας και υπό την προϋπόθεση, στη δεύτερη περίπτωση, ότι ο «παλαιός» φαρμακοποιός θα συνταξιοδοτηθεί εντός εξαμήνου από της συστεγάσεως είτε λόγω ηλικίας, είτε για λόγους υγείας, είτε τέλος, λόγω θανάτου (κληρονομικό φαρμακείο).

Στις περιπτώσεις αυτές δεν οριζόταν συγκεκριμένο ποσοστό συμμετοχής στο εταιρικό κεφάλαιο των συστεγαζομένων εταίρων.

Ωστόσο, με εγκύκλιο του Υπουργείου Υγείας, στη δεκαετία 1990 αν θυμάμαι καλά, είχε επιβληθεί και ίσχυσε εθιμικά, να μην αποκλίνουν τα εταιρικά ποσοστά περισσότερο από 65%-35%. Παρά ταύτα γνωρίζω ότι ορισμένες Περιφέρειες και Φαρμακευτικοί Σύλλογοι έχουν κάνει αποδεκτά εταιρικά με συμμετοχή σε αυτά των συστεγαζόμενων εταίρων σε απόκλιση έως και 70%-30%.

Επί του θέματος των ποσοστών στην περίπτωση αυτή θα επανέλθω αμέσως παρακάτω.

β. Με το άρθρο 36 παρ. 6 του νόμου Λοβέρδου (3918/2011) παρασχέθηκε η δυνατότητα σε ένα νέο φαρμακοποιό (προκειμένου να δημιουργηθούν νέες θέσεις εργασίας) να λαμβάνει άδεια ιδρύσεως φαρμακείου κατ’ εξαίρεση των πληθυσμιακών κριτηρίων, χωρίς την υποχρέωση συνταξιοδότησης του παλαιού φαρμακοποιού, αλλά με τις εξής περαιτέρω δεσμεύσεις και συνέπειες:

- Να συστεγασθεί (ο νέος φαρμακοποιός) με ήδη λειτουργούν φαρμακείο.

- Σε περίπτωση παραίτησης του «παλαιού» φαρμακοποιού, στο νέο φαρμακοποιό χορηγείται άδεια συνέχισης λειτουργίας ατομικής επιχείρησης φαρμακείου.

- Ο παραιτούμενος «παλαιός» φαρμακοποιός, μετά την αποσυστέγασή του και τη λύση της εταιρείας των συστεγασμένων φαρμακείων, δικαιούται άπαξ να ιδρύσει νέο φαρμακείο, υπό τους όρους και προϋποθέσεις του άρθρου 36 παρ. 6 του ίδιου νόμου.

- Τα ποσοστά των συστεγαζόμενων εταίρων στις άνω, κατά παρέκκλιση των πληθυσμιακών ορίων, συστεγάσεις, ορίσθηκαν ίσα.

Ωστόσο, το σχετικό τρίτο εδάφιο της παραγράφου 6 του άρθρου 36 του Ν. 3918/2011 που προέβλεπε τα ίσα ποσοστά, καταργήθηκε.

Κατά συνέπεια, στις συστεγάσεις αυτές (του άρθρου 36 παρ. 6 Ν. 3918/2011) τα εταιρικά ποσοστά διαμορφώνονται ελεύθερα.

Όμοια επομένως ρύθμιση, για την ταυτότητα του νομικού λόγου και προς αποφυγή διακρίσεων, πρέπει να ισχύσει και για τις εταιρείες συστεγασμένων φαρμακείων του άρθρου 12 του Ν. 5607/1932.

Άρα: Σε όλες τις εταιρείες των συστεγασμένων φαρμακείων τα ποσοστά συμμετοχής στο εταιρικό κεφάλαιο των συστεγαζόμενων εταίρων είναι επιτρεπτό να διαμορφώνονται πλέον ελεύθερα, χωρίς οποιοδήποτε περιορισμό.

ΒΒ. α. Η παρ. 1 του άρθρου 17 του Ν. 5607/1932, όπως τροποποιήθηκε από το άρθρο 6 παρ. 1 του Ν. 328/1976 και το άρθρο 14 του Ν. 1821/1988 προβλέπει τη σύσταση ομόρρυθμης ή ετερόρρυθμης εταιρείας μεταξύ ενός αδειούχου φαρμακοποιού και ενός (ή περισσότερων) οικονομικού εταίρου φαρμακοποιού. Τα ποσοστά συμμετοχής τους στο εταιρικό κεφάλαιο διαμορφώνονται πλέον ελεύθερα.

β. Η παρ. 7 του Ν. 5607/1932 προβλέπει τη σύσταση ομόρρυθμης ή ετερόρρυθμης εταιρείας μεταξύ του αδειούχου φαρμακοποιού και συγγενών του μέχρι δευτέρου βαθμού.

Τα ποσοστά συμμετοχής των εταίρων στην εταιρεία αυτή διαμορφώνονταν πάντοτε ελευθέρως. Υπάρχουν περί αυτού και αποφάσεις του Σ.τ.Ε.

Και στις δύο παραπάνω περιπτώσεις α και β, ο αδειούχος φαρμακοποιός είναι υποχρεωτικά το ομόρρυθμο μέλος, ευθυνόμενος και με την προσωπική του περιουσία για τα εταιρικά χρέη.

ΓΓ. Οι μικτές εταιρείες αφορούν εταιρίες συστεγασμένων φαρμακείων στις οποίες μετέχουν επιπρόσθετα ως οικονομικοί εταίροι, είτε άλλοι φαρμακοποιοί (δίχως την άδειά τους), είτε συγγενείς των αδειούχων συστεγασμένων φαρμακοποιών μέχρι β’ βαθμού.

3β. Νέα ρύθμιση: «Το τρίτο εδάφιο της παραγράφου 6 του άρθρου 36 του Ν. 3918/2011 καταργείται».

ΠΡΟΣΟΧΗ: Καταργείται μόνο το τρίτο εδάφιο της παραγράφου αυτής και όχι ολόκληρη η παράγραφος 6 του άρθρου 36, όπως, προφανώς από παραδρομή, καταχωρείται στον πίνακα των καταργούμενων διατάξεων που συνοδεύουν το νέο νόμο.

Το καταργούμενο τρίτο εδάφιο έχει ως εξής: «Στις εν λόγω εταιρείες οι συστεγαζόμενοι φαρμακοποιοί μετέχουν με ίσα ποσοστά».

Επομένως, η παράγραφος 6 του άρθρου 36 του Ν. 3918/2011 διαβάζεται και ισχύει πλέον ως εξής: «Κατ’ εξαίρεση των διατάξεων των πληθυσμιακών ορίων της προηγούμενης παραγράφου, επιτρέπεται η συστέγαση στο ίδιο κατάστημα λειτουργούντος φαρμακείου με υπό ίδρυση φαρμακείο. Τα κατά την παρούσα διάταξη συστεγαζόμενα φαρμακεία λειτουργούν υποχρεωτικά με τη μορφή ομόρρυθμης εταιρείας. Στα νεοϊδρυόμενα φαρμακεία χορηγούνται αυτοτελείς άδειες ίδρυσης υπό τις προϋποθέσεις της παραγράφου 1 του παρόντος άρθρου. Εάν ο φαρμακοποιός, στο φαρμακείο του οποίου πραγματοποιείται η συστέγαση, συνταξιοδοτηθεί, παραιτηθεί για οποιονδήποτε λόγο, ανακαλείται η άδεια ίδρυσης του φαρμακείου του και στον παραμένοντα φαρμακοποιό χορηγείται άδεια συνεχίσεως λειτουργίας του φαρμακείου. Ειδικά στην περίπτωση παραίτησης του ως άνω φαρμακοποιού, αυτός δύναται να ιδρύσει στο μέλλον άπαξ νέο φαρμακείο υπό τους όρους και τις προϋποθέσεις της παρούσας παραγράφου. Οι φαρμακοποιοί των συστεγαζόμενων φαρμακείων της παρούσας παραγράφου υποχρεούνται στην αυτοπρόσωπη διεύθυνση αυτών. Επίσης, τα εν λόγω φαρμακεία θεωρούνται, για τον καθορισμό του αριθμού των φαρμακείων, ως λειτουργούντα χωριστά και υποχρεούνται σε ιδιαίτερη διημέρευση και διανυκτέρευση».

ΠΑΡΑΤΗΡΗΣΗ: Με το άρθρο 36 του Ν. 3918/2011 (νόμος Λοβέρδου) και κατά συμβιβασμό με τις απαιτήσεις της ΤΡΟΪΚΑ, μετουσιώθηκε επιτυχώς και επαρκώς σε πράξη η έννοια της απελευθέρωσης του επαγγέλματος του φαρμακοποιού με τρία μέσα:

α. Με τη μείωση της αναλογίας κατοίκων ανά φαρμακείο (1/1000 αντί 1/1500).

β. Με τη δυνατότητα ίδρυσης φαρμακείου σε τοπικές ή δημοτικές κοινότητες με πληθυσμό έως χιλίων κατοίκων.

γ. Με την παροχή, κατ’ εξαίρεση των πληθυσμιακών ορίων (1/1000), της δυνατότητας συστέγασης λειτουργούντος φαρμακείου με υπό ίδρυση νέο φαρμακείο, δίχως την προϋπόθεση συνταξιοδοτήσεως του «παλαιού» φαρμακοποιού λόγω ηλικίας ή για λόγους υγείας. Κατά την αιτιολογική έκθεση του ανωτέρω νόμου, με τη ρύθμιση αυτή επιδιώχθηκε «η αύξηση των θέσεων εργασίας νέων φαρμακοποιών που επιθυμούν να λειτουργήσουν φαρμακείο, μέσω συστέγασης με φαρμακείο που λειτουργεί ήδη κατ’ εξαίρεση των πληθυσμιακών κριτηρίων».

Στην περίπτωση αυτή, προβλέφθηκε ότι ο παλαιός και ο νέος φαρμακοποιός θα μετέχουν στη συνιστώμενη εταιρεία με ίσα ποσοστά.

Η πρόβλεψη αυτή υιοθετήθηκε, μετά από δική μου πρόταση, ως νομικού εκπροσώπου του ΠΦΣ και ΦΣΑ στην συντακτική του νόμου αυτού Επιτροπή, προκειμένου να μη καταρτισθούν λεόντειες συμφωνίες υπέρ των «παλαιών» φαρμακοποιών και σε βάρος των νέων, σε σχέση με τα ποσοστά συμμετοχής τους στο εταιρικό κεφάλαιο.

Αποδέχθηκαν δηλαδή, τόσο η ηγεσία των φαρμακοποιών (στο πλαίσιο της ευθυκρισίας και του fairplay), όσο και ο Υπουργός, ότι η δυνητική συμμετοχή του παλαιού φαρμακοποιού με ποσοστό 99% στο εταιρικό κεφάλαιο μιας τέτοιας εταιρείας, έναντι ποσοστού 1% του νέου φαρμακοποιού, δεν θα ήταν, από ηθικής και επιχειρηματικής σκοπιάς η πλέον ενδεδειγμένη, ως καταπλεονεκτική, προς όφελος του παλαιού και σε βάρος του νέου φαρμακοποιού.

Ωστόσο, σύμφωνα με την εισηγητική έκθεση του νέου νόμου, κρίθηκε ότι η ρύθμιση αυτή (ίσα ποσοστά) θέτει υπέρμετρο εμπόδιο στον αριθμό των φαρμακοποιών που μπορούν να συστήνουν εταιρείες αποθαρρύνοντας την επίτευξη οικονομιών κλίμακος και για το λόγο αυτό καταργήθηκε.

Η κριτική στις δύο αυτές θέσεις είναι ανοικτή.

4. Νέα ρύθμιση: Η παράγραφος 4 του άρθρου 36 του Ν. 3918/2011 αντικαθίσταται ως εξής:

«4. Επιτρέπεται η μεταφορά και η ίδρυση φαρμακείων κατ’ εξαίρεση των διατάξεων της παραγράφου 1 του παρόντος άρθρου, πλησίον δημόσιων νοσοκομείων και σε απόσταση έως εκατό (100) μέτρων εκατέρωθεν του μέσου της εξωτερικής κεντρικής πύλης του νοσοκομείου και στις δύο (2) οικοδομικές γραμμές της οδού επί της οποίας βρίσκεται η πύλη. Ο αριθμός των νέων φαρμακείων δεν μπορεί να υπερβαίνει τον αριθμό των ήδη λειτουργούντων στην περιοχή που ορίστηκε στο προηγούμενο εδάφιο κατά τη δημοσίευση του παρόντος».

Με τη ρύθμιση αυτή, καταργήθηκε μόνο το κριτήριο του ελάχιστου αριθμού κλινών (150) που έπρεπε να διαθέτει το δημόσιο νοσοκομείο προκειμένου να εφαρμοσθεί η διάταξη. Κατά τα λοιπά ισχύει ό,τι ίσχυε. Άρα, η νέα ρύθμιση εφαρμόζεται πλέον ανεξάρτητα από τον αριθμό κλινών του δημόσιου νοσοκομείου. Ωστόσο, πρέπει να σημειωθεί ότι ο αριθμός των νέων φαρμακείων που μπορούν να ιδρύονται κατ’ εξαίρεση των πληθυσμιακών ορίων και ανεξαρτήτως απόστασης από τα εκεί ήδη λειτουργούντα, δεν μπορεί να υπερβαίνει τον αριθμό των φαρμακείων που λειτουργούσαν κατά το χρόνο δημοσίευσης του Ν. 3918/2011, ήτοι στις 02-03-2011. Κατά τα λοιπά, λόγω καταργήσεως του περιορισμού των αποστάσεων, μπορούν να μεταφέρονται πλησίον των νοσοκομείων ήδη λειτουργούντα φαρμακεία χωρίς τέτοιο περιορισμό.

5. Νέα ρύθμιση: «Η παράγραφος 5 του άρθρου 36 του Ν. 3918/2011 καταργείται».

Η καταργηθείσα διάταξη προέβλεπε ότι ανά τρεις βοηθούς φαρμακείων που εργάζονται σε φαρμακεία, είναι υποχρεωτική η απασχόληση ενός πτυχιούχου φαρμακοποιού με σύμβαση εξαρτημένης εργασίας.

6. Νέα ρύθμιση: «Το άρθρο 8, η παράγραφος 1 του άρθρου 14 και το άρθρο 13 του Ν. 5607/1932 καταργούνται».

Οι άνω μνημονευόμενες διατάξεις που καταργούνται είναι οι εξής:

Α. Άρθρο 8 Ν. 5607/1932

«Εις ένα και αυτόν φαρμακοποιό δεν δίδεται άδεια να ιδρύση ή διευθύνη πλέον του ενός φαρμακείου».

Β. Άρθρο 13 Ν. 5607/1932

«Απαγορεύεται η συστέγασις φαρμακείου, φαρμακεμπορείου ή φαρμακαποθήκης μεθ’ οιουδήποτε ετέρου καταστήματος. Φαρμακείον, φαρμακεμπορείον ή φαρμακαποθήκη στεγαζόμενον μεθ’ ετέρου καταστήματος, κλείεται δι’ αποφάσεως του υπουργού Υγιεινής, μέχρις εγκαταστάσεως εις ιδίον κατάστημα».

Γ. Άρθρο 14 παρ. 1 Ν. 5607/1932

«Η μεταφορά φαρμακείων επιτρέπεται μόνο εντός των ορίων των δήμων και κοινοτήτων στους οποίους δεν επήλθε μεταβολή, σύμφωνα με τις διατάξεις του άρθρου 1 του ν. 2539/1997 (ΦΕΚ 244 Α’), καθώς και εντός των ορίων δήμου ή κοινότητας που αποτελεί, αντίστοιχα, δημοτικό ή κοινοτικό διαμέρισμα του συνιστώμενου με τον ως άνω νόμο νέου δήμου».

Μετά την κατάργηση των ανωτέρω άρθρων, ως προς τα αντίστοιχα θέματα, ισχύουν κατά τη γνώμη μου τα εξής:

Α.Α. Ως προς τον αριθμό αδειών ίδρυσης φαρμακείων από έναν φαρμακοποιό

α. Ένας φαρμακοποιός, ανεξάρτητα από το εάν λειτουργεί ή όχι φαρμακείο, μπορεί να λαμβάνει περισσότερες από μία άδειες ιδρύσεως και λειτουργίας φαρμακείων, ΤΗΡΟΥΜΕΝΩΝ ωστόσο, σύμφωνα με τη νέα ρύθμιση, ΤΩΝ ΠΛΗΘΥΣΜΙΑΚΩΝ ΚΡΙΤΗΡΙΩΝ (1/1000).

Παράδειγμα: Φαρμακοποιός λειτουργεί φαρμακείο στο Δήμο Αθηναίων. Μπορεί επιπρόσθετα να λάβει απεριόριστο αριθμό νέων αδειών ίδρυσης φαρμακείων στην Επικράτεια, εφόσον το επιτρέπουν τα πληθυσμιακά όρια (1/1000). Με άλλα λόγια, υπό την προϋπόθεση ότι υπάρχουν «κενές» θέσεις, κατ’ εφαρμογή της αναλογίας 1/1000, στις επιλεγόμενες τοπικές ή δημοτικές κοινότητες κ.λπ. για την ίδρυση φαρμακείου, σύμφωνα με την παρ. 3 του άρθρου 36 Ν. 3918/2011.

Το ίδιο ισχύει και για το νέο φαρμακοποιό που ουδέποτε έχει λάβει άδεια ίδρυσης φαρμακείου. Μπορεί δηλαδή και αυτός να λάβει περισσότερες άδειες ιδρύσεως φαρμακείων, όπου αυτό είναι επιτρεπτό, λαμβανομένων υπόψη των πληθυσμιακών ορίων (1/1000).

β. Το ζήτημα που γεννάται ωστόσο, λόγω έλλειψης ρητής πρόβλεψης, είναι αν ένας φαρμακοποιός, είτε διατηρεί είτε όχι φαρμακείο σε λειτουργία, δύναται, πέραν της ευχέρειας λήψης νέων αδειών ιδρύσεως φαρμακείων εντός πληθυσμιακών ορίων (εκεί δηλαδή που το επιτρέπει η πληθυσμιακή αναλογία 1/1000), να λαμβάνει επιπρόσθετα και περισσότερες νέες άδειες ιδρύσεως φαρμακείων, κατ’ εξαίρεση των πληθυσμιακών ορίων (άρθρο 36 παρ. 6 Ν. 3918/2011).

Η κατάστρωση της παρ. 1 του άρθρου 36 του Ν. 3918/2011 και της παρ. 6 του ίδιου άρθρου του ίδιου νόμου, δεδομένης της παράλληλης ισχύος τους, δεν φαίνεται να απαγορεύει τέτοια δυνατότητα.

Άρα, είναι κατά τη γνώμη μου επιτρεπτή η λήψη περισσότερων της μίας αδειών ιδρύσεως φαρμακείων από ένα και τον αυτό φαρμακοποιό κατ’ εξαίρεση των πληθυσμιακών ορίων, υπό τον όρο της συστέγασής τους με ήδη λειτουργούντα φαρμακεία, γιατί τούτο δεν απαγορεύεται ρητά από κάποια διάταξη και δεν παραβιάζεται η διάταξη περί πληθυσμιακών ορίων της παρ. 3 του άρθρου 36 του ίδιου νόμου, αφού η κατ’ εξαίρεση λήψη των αδειών αυτών προβλέπεται ρητά στο νόμο.

Ωστόσο, ως προς την ουσία του θέματος, πρέπει να παρατηρηθούν τα εξής:

Με τη διάταξη της παρ. 1 του άρθρου 36 του Ν. 3918/2011 (νόμος Λοβέρδου) είχε ορισθεί ότι η λήψη άδειας ίδρυσης και λειτουργίας φαρμακείου δεν υπόκειται σε κανένα περιορισμό πλην των σχετικών με τα πληθυσμιακά όρια και την προϋπόθεση τήρησης ελαχίστων αποστάσεων.

Οι περιορισμοί αυτοί, καίτοι περιορίζουν τις θεμελιώδεις ελευθερίες που κατοχυρώνει η Συνθήκη της Ευρωπαϊκής Ένωσης, όπως είναι η ελευθερία εγκατάστασης, κρίθηκε από το Ευρωπαϊκό Δικαστήριο (Δ.Ε.Κ.) στις υποθέσεις C-570 και C-571/2007 (Asturia) ότι είναι σύμφωνες με το Ενωσιακό Δίκαιο, καθόσον προστατεύουν τη δημόσια υγεία και εξυπηρετούν το δημόσιο συμφέρον, με την ορθολογική χωροταξική κατανομή των φαρμακείων στη χώρα.

Τις κρίσεις αυτές υιοθέτησε και η πρόσφατη υπ’ αρ. 229/2014 απόφαση της Ολομέλειας του Σ.τ.Ε., η οποία είναι άψογα θεμελιωμένη.

Επομένως, η διάταξη αυτή έθεσε τον βασικό κανόνα: Ουδεμία άδεια ιδρύσεως φαρμακείου χορηγείται καθ’ υπέρβαση των οριζόμενων πληθυσμιακών ορίων (1/1000).

Πρόκειται για τον θεμελιώδη κανόνα, ο οποίος προσφέρει στο κείμενό του και την τελολογία του, κατά τρόπο ώστε αυτή να μην μπορεί να αμφισβητηθεί και να αποτελεί υποχρεωτικά τον ερμηνευτικό οδηγό και για τις υπόλοιπες μεθόδους ερμηνείας των συναφών διατάξεων.

Η εξαίρεση στον κανόνα αυτό θεσπίσθηκε με την παρ. 6 του άνω άρθρου 36 και είναι η ακόλουθη:

Επιτρέπεται η ίδρυση νέου φαρμακείου κατ’ εξαίρεση των πληθυσμιακών ορίων υπό τον όρο της συστεγάσεώς του με ήδη λειτουργούν φαρμακείο.

Ο σκοπός του νομοθέτη ήταν σαφής. Επιδιώχθηκε, όπως ρητά αναφέρεται και στην αιτιολογική έκθεση του άνω νόμου, η αύξηση των θέσεων εργασίας για τους άνεργους ή υποαπασχολούμενους πτυχιούχους φαρμακοποιούς, δίχως να δημιουργούνται επιπρόσθετες θέσεις (πόρτες) φαρμακείων.

Από τα παραπάνω προκύπτει ότι η κατ’ εξαίρεση του βασικού κανόνα, δηλαδή των πληθυσμιακών ορίων, χορήγηση αδειών ιδρύσεως φαρμακείων, αποτελεί εξαιρετικό δίκαιο και εξυπηρετεί αποκλειστικά συγκεκριμένους σκοπούς. Η εξαίρεση δεν μπορεί να ανατρέπει τον κανόνα και οι εξαιρέσεις πρέπει να ερμηνεύονται στενά (Singularianonsuntextendenda).

Επομένως, αφού η εξαιρετική αυτή διάταξη θεσπίσθηκε για να προσφέρει μία θέση εργασίας σε νέους φαρμακοποιούς, ποιο σκοπό εξυπηρετεί η παρεχόμενη δυνατότητα σε όλους τους φαρμακοποιούς να ιδρύουν περισσότερα ο καθένας τους φαρμακεία κατ’ εξαίρεση των πληθυσμιακών ορίων, πέραν δηλαδή αυτών που δύνανται εντός πληθυσμιακών ορίων;

Η διάταξη πρέπει επομένως να εξετασθεί ως προς την ουσία της και να υποστεί ενδεχομένως τροποποιήσεις ανάλογα με τον επιδιωκόμενο σκοπό, λαμβανομένης υπόψη της υπερπληθώρας των φαρμακείων που υπάρχουν στη χώρα και της τραγικής οικονομικής κατάστασης στην οποία έχουν περιέλθει, συνεπεία των γνωστών μέτρων που θεσπίσθηκαν στο χώρο του φαρμάκου και των φαρμακείων.

Ωστόσο, ο αντίλογος στις σκέψεις αυτές, θα ήταν ο εξής:

Εφόσον με την κατ’ εξαίρεση των πληθυσμιακών ορίων χορήγηση αδειών ιδρύσεως φαρμακείων, που υποχρεωτικά θα συστεγάζονται με ήδη λειτουργούντα φαρμακεία, δεν καταστρατηγείται ο βασικός κανόνας της τήρησης των πληθυσμιακών ορίων, καθόσον δεν δημιουργούνται νέες θέσεις φαρμακείων, σε τι θα έβλαπτε η συνεργασία των φαρμακοποιών, νέων και «παλαιών» (ευθέως ή χιαστί), δημιουργώντας οικονομίες κλίμακος και εισφέροντας νέα κεφάλαια στις επιχειρήσεις των φαρμακείων, λαμβανομένου υπόψη ότι για την υλοποίηση της συστεγάσεως απαιτείται η αποδοχή του λειτουργούντος το υπό συστέγαση φαρμακείο φαρμακοποιού, η έλλειψη της οποίας καθιστά τη διάταξη κενή περιεχομένου;

Η αιωρούμενη υποψία είναι ότι οργανωμένα οικονομικά συμφέροντα θα επιδιώξουν, κάνοντας χρήση των δυνατοτήτων που παρέχει η διάταξη, να δημιουργήσουν αλυσίδες φαρμακείων με άγνωστες επιπτώσεις στο ανταγωνιστικό περιβάλλον των φαρμακείων. Για τούτο δε αρκεί ένας και μόνο φαρμακοποιός, ο οποίος, σε ειδική συμφωνία με τους ενδιαφερόμενους επενδυτές, θα μπορούσε να συγκεντρώσει στο όνομά του σημαντικό αριθμό, κατά παρέκκλιση των πληθυσμιακών ορίων, νέων αδειών ιδρύσεως φαρμακείων.

Ωστόσο, εκκρεμεί πάντα η προϋπόθεση ότι αντίστοιχα λειτουργούντα φαρμακεία θα στέρξουν στη συστέγαση μαζί τους.

Ένας άλλος βασικός προβληματισμός είναι τι θα συμβεί αν αρχίσουν οι αποσυστεγάσεις και μεταβιβάσεις των φαρμακείων αυτών μέσω συστεγάσεων – αποσυστεγάσεων και αν έτσι εμμέσως θα καταστρατηγηθεί ο βασικός κανόνας των πληθυσμιακών περιορισμών. Το τοπίο αυτό πρέπει να ιχνηλατηθεί υπό αυτό το πρίσμα με περισσότερη προσοχή και νηφαλιότητα, ώστε να καταμετρηθούν οι ουσιαστικές παρενέργειες της συγκεκριμένης ρύθμισης.

Περαιτέρω, ένα ζήτημα που τίθεται εν όψει της ιδρύσεως περισσότερων φαρμακείων υπό οποιαδήποτε εκδοχή, από έναν και τον αυτό φαρμακοποιό, είναι πώς θα διευθύνονται τα φαρμακεία αυτά, εν όψει του ανέφικτου της φυσικής παρουσίας του αδειούχου φαρμακοποιού σε όλα τα φαρμακεία του και της διάταξης του άρθρου 10 του Ν. 5607/1932, κατά τις προβλέψεις του οποίου «Το φαρμακείο διευθύνεται αυτοπροσώπως υπό του αδειούχου φαρμακοποιού».

Η απάντηση ενδεχομένως βρίσκεται:

- Είτε στο τρίτο εδάφιο του άρθρου 7 του Ν. 4172/2013 που ορίζει ότι «τα φαρμακεία λειτουργούν υπό τη διαρκή παρουσία και επίβλεψη αδειούχου φαρμακοποιού», υπό την έννοια ότι αρκεί, για την νόμιμη λειτουργία τους απόντος του αδειούχου – ιδιοκτήτη, ένας μισθωτός φαρμακοποιός που έχει άδεια εξασκήσεως επαγγέλματος φαρμακοποιού.

- Είτε, συνδυαστικά, με τις διατάξεις των άρθρων 1-3 του Π.Δ. 1/10-02-1933 περί προσωπικού των φαρμακείων, όπου περιλαμβάνεται ειδική μνεία για τον «βοηθό επιστήμονα φαρμακοποιό» και τις εκεί αναφερόμενες αρμοδιότητες – υποχρεώσεις του, που θα είναι προφανώς μισθωτός.

Άλλως, είναι αναγκαία σχετική νομοθετική ρύθμιση.

Ένα άλλο ζήτημα, φορολογικής φύσεως, είναι αν οι περισσότερες ατομικές επιχειρήσεις εκμετάλλευσης φαρμακείων ενός φαρμακοποιού θα εξυπηρετούνται με ένα ΑΦΜ.

Τέλος, πρέπει να παρατηρηθεί ότι ο φαρμακοποιός που θα ιδρύει φαρμακεία υπαγόμενα στην αρμοδιότητα διαφορετικών φαρμακευτικών συλλόγων, πρέπει να προβαίνει στην αντίστοιχη εγγραφή στον οικείο σύλλογο. Προσδοκάται λοιπόν ότι θα μεταβληθεί αντίστοιχα και ο αριθμός των μελών των φαρμακευτικών συλλόγων υποδοχής.

Β.Β. Ως προς τη συστέγαση φαρμακείων με άλλα καταστήματα

Από εδώ και στο εξής είναι επιτρεπτή η συστέγαση ενός φαρμακείου με άλλο κατάστημα, όπως προσδιορίζεται αντίστοιχα στην καταργούμενη διάταξη. Αναγκαίως πρέπει να διευκρινισθούν τα παρακάτω ζητήματα:

1. Κατάστημα, υπό την έννοια του σχολιαζόμενου νέου νόμου, είναι σημείο στο οποίο ασκείται εμπορική δραστηριότητα πώλησης προϊόντων και όχι παροχής υπηρεσιών. Συνεπώς δεν είναι δυνατή η συστέγαση ενός φαρμακείου π.χ. με ιδιωτική κλινική ή διαγνωστικό κέντρο ή ιατρείο ή ασφαλιστική εταιρεία ή δικηγορικό γραφείο κ.λπ. που παρέχουν αμιγώς τις αντίστοιχες υπηρεσίες.

2. Συστέγαση είναι η συλλειτουργία στον ίδιο χώρο (κατάστημα) δύο χωριστών μεταξύ τους επιχειρήσεων.

[Προσοχή: Δεν πρέπει να συγχέεται η προκείμενη συστέγαση με το ιδιότυπο καθεστώς της συστέγασης δύο ομοειδών επιχειρήσεων, όπως είναι τα φαρμακεία, που δημιουργούν για την κοινή εκμετάλλευσή τους ένα νομικό πρόσωπο μεταξύ τους (εταιρεία)].

Οι χωριστές αυτές επιχειρήσεις, κατά την έννοια του νέου νόμου, θα λειτουργούν αυτόνομα, στον ίδιο βέβαια χώρο, ως ανεξάρτητα νομικά πρόσωπα (εταιρείες) ή ατομικές επιχειρήσεις, με διαφορετική εμπορική δραστηριότητα, ξεχωριστό ΑΦΜ κ.λπ.

Διαφορετική ερμηνευτική προσέγγιση, στην περίπτωση συστέγασης π.χ. ενός φαρμακείου με ένα μανάβικο ή ένα βιβλιοπωλείο, θα ισοδυναμούσε με την παραδοχή ότι ένα φαρμακείο μπορεί να εμπορεύεται, πέραν των φαρμάκων, και φρούτα ή βιβλία και αντίστοιχα, ένα μανάβικο ή βιβλιοπωλείο, μπορεί να πωλεί και φάρμακα.

3. Οι συστεγαζόμενες επιχειρήσεις είναι μεν αυτοτελείς, ως διακεκριμένα νομικά πρόσωπα ή ατομικές επιχειρήσεις, ωστόσο αυτό δεν σημαίνει ότι δεν μπορούν να ανήκουν στον ίδιο επιχειρηματία, όσον αφορά τουλάχιστον τον φαρμακοποιό.

Παράδειγμα:

Σε ένα μεγάλο κατάστημα συστεγάζονται ένα φαρμακείο και ένα βιβλιοπωλείο, ως χωριστές επιχειρήσεις. Ο φαρμακοποιός μπορεί να είναι ιδιοκτήτης και του βιβλιοπωλείου. Το αντίθετο δεν μπορεί να συμβαίνει. Ο ιδιοκτήτης δηλαδή του βιβλιοπωλείου, εφόσον δεν είναι φαρμακοποιός, δεν δικαιούται να εκμεταλλεύεται φαρμακείο, γιατί η άδεια ίδρυσης και λειτουργίας φαρμακείου χορηγείται αποκλειστικά σε φαρμακοποιό, ο οποίος είναι και ο αδιαφιλονίκητος ιδιοκτήτης του.

Είναι άλλο το ζήτημα εάν οι εμπλεκόμενοι σε μία τέτοια συνεργασία, προέλθουν μεταξύ τους σε μη επιτρεπόμενες από το νόμο συμφωνίες (εκμισθώσεις αδειών κ.λπ.) Τέτοιες περιπτώσεις υπήρξαν ενδεχόμενα στο παρελθόν, θα υπάρξουν αντίστοιχα και στο μέλλον.

4. Το άρθρο 4 του Ν. 1963/1991 που ορίζει τις προδιαγραφές που πρέπει να έχει ένα φαρμακείο και τα τμήματα από τα οποία απαρτίζεται, παραμένει σε ισχύ, πλην της διαφοροποίησης για το εμβαδόν του φαρμακοπωλείου που αναφέρεται κατωτέρω.

Συνεπώς το φαρμακείο πρέπει να διαθέτει:

α. Εργαστήριο καθαρού εμβαδού 10 τ.μ.

β. Αποθήκη καθαρού εμβαδού 5 τ.μ.

γ. Τουαλέτα με προθάλαμο συνολικού εμβαδού 2,5 τ.μ.

δ. Φαρμακοπωλείο.

Η περίπτωση α’ της παραγράφου 3 του άρθρου 4 του Ν. 1963/1991 που όριζε το εμβαδόν του φαρμακοπωλείου σε 30 τ.μ. αντικαταστάθηκε.

Του λοιπού δεν υφίσταται περιορισμός στην επιφάνεια του φαρμακοπωλείου, πλην της υποχρέωσης να λειτουργεί στο ισόγειο του καταστήματος και να είναι χώρος κύριας χρήσεως.

5. Η παράγραφος 2 του άρθρου 4 του Ν. 1963/1991 που προβλέπει ότι «Το φαρμακείο πρέπει να είναι ανεξάρτητο κατάστημα, να διαθέτει επαρκή φυσικό και τεχνητό φωτισμό, αερισμό, αποχέτευση, κλιματισμό και να είναι γενικά σύμφωνο προς τις διατάξεις του Γ.Ο.Κ.», παραμένει σε ισχύ.

6. Οι διατάξεις του άρθρου 9 του Ν. 1963/1991 που αναφέρονται στις εφημερίες – διανυκτερεύσεις των φαρμακείων παραμένουν σε ισχύ.

7. Από το συνδυασμό των ανωτέρω 4, 5 και 6 περιπτώσεων προκύπτει ότι το κατάστημα στο οποίο θα συστεγάζεται φαρμακείο με άλλη εμπορική επιχείρηση, πρέπει να παρουσιάζει την εξής εικόνα:

α. Το φαρμακείο θα έχει είσοδο στην πρόσοψη του καταστήματος (με ρολά, θυρίδα κ.λπ.), ώστε να είναι αυτόνομα προσπελάσιμο στο κοινό κατά τις εφημερίες και διανυκτερεύσεις.

β. Το ισόγειο φαρμακοπωλείο μπορεί να έχει οποιοδήποτε εμβαδό.

γ. Το εργαστήριο, αποθήκη και τουαλέτα εκτείνονται στο ισόγειο, πέραν του φαρμακοπωλείου, μπορούν ωστόσο να στεγάζονται είτε στο υπόγειο, είτε στο ανώγειο (εξώστη), όπως και πριν, αρκεί να επικοινωνούν με το φαρμακοπωλείο με ευρεία κλίμακα.

δ. Όσον αφορά την εσωτερική διαρρύθμιση των χώρων, το φαρμακείο μπορεί να διαχωρίζεται από το υπόλοιπο κατάστημα, ενδεχομένως με κινούμενο διαφανές υλικό, κατά τρόπο ώστε να είναι εφικτή η απομόνωσή του από το υπόλοιπο κατάστημα, αποκτώντας έτσι χωρική αυτονομία, κατά τις διανυκτερεύσεις και ενδεχομένως εφημερίες, στο χρόνο που η άλλη συστεγαζόμενη επιχείρηση δεν θα λειτουργεί.

Γ.Γ. Ως προς τη μεταφορά φαρμακείων από εδαφική περιφέρεια σε άλλη εδαφική περιφέρεια

Με την καταργηθείσα διάταξη ήταν επιτρεπτή η μεταφορά φαρμακείων μόνον εντός των ορίων των Δήμων και Κοινοτήτων που είχαν λάβει άδεια ιδρύσεως, τηρουμένων των σχετικών με τις αποστάσεις διατάξεων.

Από εδώ και στο εξής, ελλείψει άλλης ειδικής διάταξης, είναι δυνατή η μεταφορά φαρμακείου από τοπική ή δημοτική κοινότητα ή δημοτική ενότητα ή δήμο, σε άλλη τοπική ή δημοτική κοινότητα ή δημοτική ενότητα κ.λπ. κατά τις διακρίσεις του άρθρου 36 παράγραφος 3 του Ν. 3918/2011, ελευθέρως και ανεξαρτήτως αποστάσεως, υπό την ρητή όμως προϋπόθεση τήρησης των πληθυσμιακών ορίων (1/1000) στον τόπο υποδοχής.

Παράδειγμα:

α. Ένα φαρμακείο που λειτουργεί στο Δήμο Περιστερίου Αττικής δύναται να μεταφερθεί στη Δημοτική Ενότητα Πεταλούδων του Δήμου Ρόδου, αν στη συγκεκριμένη δημοτική ενότητα είναι επιτρεπτή η λειτουργία νέου φαρμακείου, τηρουμένης της αναλογίας ένα φαρμακείο ανά χίλιους κατοίκους. Διαφορετικά η μεταφορά αυτή είναι ανεπίτρεπτη και ως εκ τούτου ανέφικτη.

Τούτο συνάγεται:

α. Από την αιτιολογική έκθεση του νέου νόμου, σύμφωνα με την οποία «αίρεται ο περιορισμός της δυνατότητας μεταφοράς φαρμακείου μόνο εντός των ορίων του Δήμου και πλέον η μεταφορά μπορεί να πραγματοποιείται ελεύθερα, τηρουμένων των πληθυσμιακών ορίων, όπως ισχύουν».

β. Από την ταυτόσημη αντίστοιχη γνώμη της Επιστημονικής Επιτροπής της Βουλής που συνοδεύει τον ψηφισθέντα νέο νόμο.

γ. Από το πνεύμα και την γραμματική διατύπωση της διάταξης της άνω παρ. 1 του άρθρου 36 Ν. 3918/2011, κατά τους ορισμούς της οποίας, η λήψη άδειας ίδρυσης και λειτουργίας φαρμακείου υπόκειται στους περιορισμούς των πληθυσμιακών ορίων.

Όπως είναι γνωστό, με τη μη τροποποιηθείσα διάταξη της παρ. 3 του άρθρου 14 Ν. 5607/1932, σε περίπτωση μεταφοράς φαρμακείου από τόπο σε τόπο εφαρμόζονται οι διατάξεις του άρθρου 9 του ίδιου νόμου, σύμφωνα με τις διατάξεις του οποίου, πριν την έναρξη λειτουργίας του φαρμακείου ενεργείται επιθεώρηση από την κατά τόπο αρμόδια Περιφέρεια και τον οικείο Φαρμακευτικό Σύλλογο.

Συνεπώς για τη μεταφορά φαρμακείου από τόπο σε τόπο απαιτείται έγκριση λειτουργίας, η οποία, με βάση τη γραμματική διατύπωση της διάταξης της παρ. 1 του άρθρου 36 Ν. 3918/2011, υπόκειται στους περιορισμούς των πληθυσμιακών κριτηρίων. Η τήρηση δε των πληθυσμιακών κριτηρίων πρέπει πλέον να εξετάζεται κάθε φορά από την αρμόδια Περιφέρεια κατά τον χρόνο έγκρισης λειτουργίας του μεταφερόμενου φαρμακείου.

Διαφορετική ερμηνευτική προσέγγιση και εφαρμογή της άνω διάταξης παραβιάζει κατάφωρα τον τιθέμενο από την παράγραφο 1 του άρθρου 36 του Ν. 3918/2011 βασικό κανόνα των πληθυσμιακών κριτηρίων που συνιστά νόμιμο περιορισμό, εξυπηρετούντα το δημόσιο συμφέρον.

7β. Νέα ρύθμιση: Η περίπτωση α’ της παραγράφου 3 του άρθρου 4 του Ν. 1963/1991 αντικαθίσταται ως εξής: «α. Το φαρμακοπωλείο λειτουργεί στο ισόγειο του καταστήματος και είναι χώρος κυρίας χρήσεως».

Στο θέμα αυτό αναφέρθηκα παραπάνω. Από εδώ και στο εξής το φαρμακοπωλείο πρέπει να λειτουργεί στο ισόγειο και να είναι κυρίας χρήσεως, χωρίς οποιονδήποτε περιορισμό ως προς την επιφάνειά του.

8. Νέα ρύθμιση: «α. Οι διατάξεις του άρθρου 17 του ν.δ. 96/1973 (Α΄172) περί τιμολόγησης και ανώτατων τιμών δεν έχουν εφαρμογή επί των φαρμακευτικών προϊόντων τα οποία ταξινομούνται, με απόφαση του Ε.Ο.Φ., στα «μη συνταγογραφούμενα φάρμακα» (ΜΗ.ΣΥ.ΦΑ).

β. Για όσα ΜΗ.ΣΥ.ΦΑ κυκλοφορούν ήδη στην Ελλάδα κατά τη δημοσίευση του παρόντος, οι τιμές δεν αυξάνονται έως και την 31η Δεκεμβρίου 2016.

γ. Τα νέα ΜΗ.ΣΥ.ΦΑ που θα τεθούν σε κυκλοφορία στην Ελλάδα μετά την έναρξη ισχύος του παρόντος νόμου και για τα οποία υπάρχουν ήδη σε κυκλοφορία όμοια ως προς τις δραστικές ουσίες, τις περιεκτικότητες και τις φαρμακοτεχνικές μορφές, θα διατίθενται στις ίδιες ή κατώτερες τιμές με αυτές των ομοίων ήδη κυκλοφορούντων, σύμφωνα με τις διατάξεις της παρούσας υποπαραγράφου, ενώ αυτά με δραστικές ουσίες που δεν υπάρχουν στην ελληνική αγορά, τιμολογούνται με βάση τον μέσο όρο των τριών χαμηλότερων χωρών?μελών της Ε.Ε. και, στη συνέχεια, εφαρμόζονται οι διατάξεις της παρούσας υποπαραγράφου. Για υπάρχοντα φάρμακα του θετικού ή αρνητικού καταλόγου που θα χαρακτηριστούν αρμοδίως από τον ΕΟΦ ως ΜΗ.ΣΥ.ΦΑ, ισχύουν στη συνέχεια οι διατάξεις της παρούσας υποπαραγράφου. Δεν επιτρέπεται αύξηση των τιμών των ΜΗ.ΣΥ.ΦΑ. έως την 31η Δεκεμβρίου 2016.

δ. Οι περιορισμοί στις εκπτώσεις, καθώς και η διαδικασία γνωστοποίησης πωλήσεων δεν έχουν εφαρμογή επί των φαρμακευτικών προϊόντων που χορηγούνται με απόφαση του Ε.Ο.Φ. χωρίς ιατρική συνταγή ως «μη συνταγογραφούμενα φάρμακα» (ΜΗ.ΣΥ.ΦΑ. ή Ο.Τ.C.).

ε. Με απόφαση του Υπουργού Υγείας καθορίζεται κάθε σχετική λεπτομέρεια για την εφαρμογή των ανωτέρω διατάξεων ως προς τη διάθεση και την τιμολόγηση των ΜΗ.ΣΥ.ΦΑ.

στ. Κάθε αντίθετη διάταξη με την παρούσα υποπαράγραφο και ειδικότερα οι διατάξεις περί ανώτατης χονδρικής τιμής, ανώτατης λιανικής τιμής, καθαρής τιμής παραγωγού ή εισαγωγέα, περί τιμολόγησης γενοσήμων, η διαδικασία και τα δικαιολογητικά για τον καθορισμό ή μεταβολή τιμής, η τιμολόγηση φαρμάκων αναφοράς, οι χορηγούμενες πιστώσεις, οι περιορισμοί στις εκπτώσεις καθώς και η διαδικασία γνωστοποίησης πωλήσεων δεν έχουν εφαρμογή επί των φαρμακευτικών προϊόντων που χορηγούνται με απόφαση του Ε.Ο.Φ. χωρίς ιατρική συνταγή ως «μη συνταγογραφούμενα φάρμακα» (ΜΗ.ΣΥ.ΦΑ. ή Ο.Τ.C.)».
Η ρύθμιση αυτή που αφορά τα ΜΗ.ΣΥ.ΦΑ. είναι ιδιαίτερα λεπτομερής και σαφής και δεν χρήζει σχολιασμού.

Η αιτιολογική έκθεση του νόμου προσφέρει άλλωστε στον αναγνώστη μία ιδέα για τον επιδιωκόμενο σκοπό της ρύθμισης.

9. Νέα ρύθμιση: «Οι παράγραφοι 1 έως και 4 του άρθρου 11 του Ν. 5607/1932 καταργούνται».

Οι καταργούμενες διατάξεις είναι οι εξής:

«Άρθρο ΙΙ. 1. Φαρμακείο που βρίσκεται σε λειτουργία δεν μπορεί να μείνει κλειστό, χωρίς άδεια της αρμόδιας Αρχής, περισσότερο από τρεις ημέρες.

2. Άδεια για προσωρινό κλείσιμο του φαρμακείου χορηγείται:

α. Για χρονικό διάστημα μέχρι έξι μήνες:

- Για μεταφορά ή ανακαίνιση του φαρμακείου.

- Για λόγους υγείας του φαρμακοποιού.

- Για οικονομικούς ή άλλους σοβαρούς λόγους, αν κατά την κρίση της αρμόδιας Αρχής είναι αδύνατη για το φαρμακοποιό η ανεύρεση αντικαταστάτη.

β. Για χρονικό διάστημα μέχρι ένα μήνα το χρόνο, χωρίς ειδική αιτιολογία, μετά από σύμφωνη γνώμη του αρμόδιο Φαρμακευτικού Συλλόγου.

3. Σε τόπους όπου υπάρχει ένα μόνο φαρμακείο η άδεια της προηγούμενης παραγράφου χορηγείται ύστερα από σύμφωνη γνώμη του Νομάρχη και του τοπικού φαρμακευτικού συλλόγου.

4. Οι παραβάτες τιμωρούνται με απόφαση του αρμόδιου Νομάρχη με πρόστιμο μέχρι 100.000 δραχμές που εισπράττεται σύμφωνα με τις διατάξεις του νόμου που ισχύει για την είσπραξη δημόσιων εσόδων. Σε περίπτωση αργίας του φαρμακείου περισσότερο από 3 μήνες, χωρίς την άδεια της αρμόδιας Αρχής, ο παραβάτης φαρμακοποιός τιμωρείται με ανάκληση της άδειας ίδρυσης του φαρμακείου του».

Η κατάργηση των διατάξεων αυτών δημιουργεί ορισμένα ερωτηματικά ουσίας και συνάφειας σε σχέση με τον δηλούμενο επιδιωκόμενο σκοπό.

Στην εισηγητική έκθεση του νόμου, στο σκέλος που αφορά την αντικατάσταση – βελτίωση των ρυθμίσεων περί του ωραρίου λειτουργίας των φαρμακείων, αναφέρεται, αν αντιλαμβάνομαι ορθώς, ότι οι συγκεκριμένες διατάξεις καταργούνται γιατί είναι ασύμβατες με τις νέες ρυθμίσεις περί ωραρίου.

Η παραδοχή αυτή μάλλον ξενίζει γιατί οι καταργούμενες διατάξεις δεν αφορούν, άλλως εξαιρετικά εμμέσως αγγίζουν ζητήματα που συναρτώνται με το ωράριο της καθημερινής λειτουργίας των φαρμακείων.

Όπως έκρινε και η υπ’ αρ. 229/2014 απόφαση του Σ.τ.Ε. «Τα φαρμακεία δεν αποτελούν αμιγώς εμπορικές επιχειρήσεις, αλλά ιδιότυπα καταστήματα, στα οποία συνδυάζεται η υπεύθυνη επιστημονική δραστηριότητα και η κοινωνική αποστολή με την εμπορική εκμετάλλευση. Περαιτέρω, εκ του λόγου ότι τα διατιθέμενα στα φαρμακεία αγαθά, αναγκαία για τη διαφύλαξη και την αποκατάσταση της ανθρώπινης υγείας, είναι ζωτικής σπουδαιότητος για το κοινωνικό σύνολο, υφίσταται έντονο κρατικό ενδιαφέρον για τη ρύθμιση τόσο τη ασκήσεως όσο και της προσβάσεως στο επάγγελμα του φαρμακοποιού, το οποίο συνδέεται αρρήκτως με την προστασία της δημόσιας υγείας».

Εκτιμώ ότι οι καταργηθείσες διατάξεις αποσκοπούσαν στην άσκηση κρατικού ελέγχου ως προς την κανονικότητα λειτουργίας των φαρμακείων σε διαρκή χρόνο μέσα σε ένα οργανωμένο και σαφώς προσδιορισμένο πλαίσιο, ώστε να μην διακυβεύεται η υγεία των πολιτών συνεπεία της άτακτης και μη προϋπολογισμένης λειτουργίας τους.

Με την κατάργηση των διατάξεων αυτών ο μόνος κανόνας στον οποίο θα υπακούουν τα φαρμακεία, ως προς τη λειτουργία τους, θα είναι η τήρηση των εφημεριών και διανυκτερεύσεων.

Κατά τα λοιπά θα μπορούν οποτεδήποτε να ανοιγοκλείνουν ελεύθερα, άνευ αιτιολογίας και γνώσης των αρμοδίων αρχών και των οικείων φαρμακευτικών συλλόγων.

Οι τυχόν παρενέργειες της συγκεκριμένης ρύθμισης θα εμφανισθούν στην πράξη, ας ελπίσουμε χωρίς ταλαιπωρία του κοινού.

12. Νέα ρύθμιση: «12. Η παράγραφος 2 του άρθρου 36 του ν. 3918/2011 αντικαθίσταται ως εξής: «α) Όλα τα φαρμακεία μπορούν να λειτουργούν κατά τις απογευματινές ώρες από Δευτέρα έως Παρασκευή, καθώς και το Σάββατο. Με την επιφύλαξη του εδαφίου β΄ της παρούσας παραγράφου, η επιλογή και τήρηση τυχόν διευρυμένου ωραρίου λειτουργίας φαρμακείου γίνεται ελεύθερα από τον εκάστοτε αδειούχο φαρμακοποιό. Το διευρυμένο ωράριο δεν είναι υποχρεωτικό να δηλωθεί εκ των προτέρων στους οικείους φαρμακευτικούς συλλόγους και στον αρμόδιο Περιφερειάρχη και δεν είναι απαραίτητο να ταυτίζεται ή να συμπίπτει με αυτό των εφημεριών, όπως αυτές ορίζονται από τον οικείο φαρμακευτικό σύλλογο.

β) Σε περίπτωση που ο οικείος φαρμακοποιός επιθυμεί να τηρήσει διευρυμένο ωράριο και το φαρμακείο να περιλαμβάνεται στους μηνιαίους πίνακες εφημεριών των οικείων φαρμακευτικών συλλόγων αναφορικά με το διευρυμένο αυτό ωράριο, ο φαρμακοποιός υποχρεούται να δηλώσει το διευρυμένο ωράριο στους οικείους φαρμακευτικούς συλλόγους και στον αρμόδιο Περιφερειάρχη μέχρι την 20ή Μαΐου και την 20ή Νοεμβρίου κάθε έτους, προκειμένου να λειτουργεί το φαρμακείο κατά το πρώτο ή το δεύτερο εξάμηνο κάθε έτους αντίστοιχα. Ο οικείος Περιφερειάρχης υποχρεούται να ανακοινώνει το σύνολο των δηλώσεων των φαρμακοποιών μέχρι τις 31 Μαΐου και 30 Νοεμβρίου αντίστοιχα, οι δε οικείοι φαρμακευτικοί σύλλογοι υποχρεούνται να αναφέρουν στους μηνιαίους πίνακες εφημεριών και τα φαρμακεία που λειτουργούν πέραν του νομίμου ωραρίου. Το διευρυμένο ωράριο στην περίπτωση του παρόντος εδαφίου β΄ θα πρέπει να συμπίπτει κατ’ ελάχιστον με αυτό των εφημεριών όπως το ορίζει ο οικείος φαρμακευτικός σύλλογος και θα πρέπει να τηρείται για όλο το χρονικό διάστημα που έχει δηλώσει ο φαρμακοποιός. Η μη τήρηση του διευρυμένου ωραρίου στην περίπτωση του παρόντος εδαφίου β΄ επιφέρει τις προβλεπόμενες από την ισχύουσα νομοθεσία για τις εφημερίες κυρώσεις.

γ) Με απόφαση του Υπουργού Υγείας ρυθμίζεται κάθε τεχνική λεπτομέρεια εφαρμογής της παρούσας παραγράφου.»

Οι παραπάνω διατάξεις περί του ωραρίου λειτουργίας των φαρμακείων είναι σαφείς ως προς το περιεχόμενό τους και δεν χρήζουν ειδικότερων διευκρινίσεων.

Η εφαρμογή τους είναι άμεση, όπως κρίθηκε και από παλαιότερες αποφάσεις του Σ.τ.Ε., αναμένονται ωστόσο αποφάσεις του Υπουργού Υγείας για τη ρύθμιση τυχόν τεχνικών λεπτομερειών.

Μετά από δεύτερη ανάγνωση των νέων ρυθμίσεων επιφυλάσσομαι να επανέλθω.

Αθήνα, 10-04-2014

Χρήστος Αρβανίτης