Πρόπολη: Ο θησαυρός της φύσης

Τα χημικά φάρμακα και τα βιοτεχνολογικά προϊόντα κατάφεραν να αυξήσουν τον μέσο όρο του προσδόκιμου επιβίωσης να αντιμετωπίζουν ασθένειες, να βελτιώσουν την ποιότητα ζωής ασθενών και να μειώσουν την θνησιμότητα. Τα τελευταία χρόνια υπάρχει η τάση για φυσική προσέγγιση των προβλημάτων υγείας.

Επίσης η επιστημονική έρευνα με τα σύγχρονα μέσα που διαθέτει αποσαφήνισε τις ευεργετικές δράσεις φυσικών προϊόντων που η χρήση τους γίνεται από τα αρχαία χρόνια εμπειρικά, χωρίς να υπήρχαν επιστημονικώς τεκμημιωμένα στοιχεία για τις θεραπευτικές τους ιδιότητες. Η πρόπολη αντιπροσωπεύει ένα τέτοιο προϊόν και η χρήση της επεκτείνεται από την παρασκευή φαρμακευτικών σκευασμάτων και δερμοκαλλυντικών μέχρι βιομηχανία τροφίμων.

Η πρόπολη είναι μια ρητινώδης κολλητική ουσία που συλλέγουν οι μέλισσες από διάφορα φυτά, την εμπλουτίζουν με κερί, γύρη, ένζυμα και άλλες ουσίες και την χρησιμοποιούν για να στεγανοποιήσουν και να απολυμάνουν το εσωτερικό της κυψέλης. Η ονομασία της αποδίδεται στους Αρχαίους Έλληνες και οφείλεται στο ότι οι μέλισσες την τοποθετούν μπροστά στην είσοδο της κυψέλης (προ της πόλης) ώστε να στενέψουν και να εμποδίσουν την είσοδο στην κυψέλη, ποντικών, φιδιών κ.ά. Οι μέλισσες συλλέγουν την πρόπολη από τα φυτά και στην συνέχεια την επεξεργάζονται με τα υγρά του στομάχου τους. Πρόπολη παράγει μόνο η ευρωπαϊκή μέλισσα (Apis mellifera).

Η χρήση της πρόπολης γίνεται από τα αρχαία χρόνια για θέματα υγείας. Οι Αιγύπτιοι χρησιμοποιούσαν πρόπολη για επάλειψη των νεκρών αφού γνώριζαν την αντισηπτική της δράση. Οι Ίνκας την χρησιμοποιούσαν ως αντιπυρετικό ίασμα. Οι Αρχαίοι Έλληνες και Ρωμαίοι την χρησιμοποιούσαν ως στοματικό αντισηπτικό και ως επουλωτικό εξωτερικής χρήσης. Η πρόπολη θεωρείται επίσημα φάρμακο από τον 17ο αιώνα και την εγγραφή της στην φαρμακοποιΐα του Λονδίνου.

Λόγω της αντιβακτηριακής της δράσης έγινε πολύ δημοφιλής ανάμεσα στον 17ο και 20ο αιώνα. Στον 2ο Παγκόσμιο Πόλεμο χρησιμοποποιήθηκε σε πολλές σοβιετικές κλινικές για την αντιμετώπιση της φυματίωσης. Στα Βαλκάνια η πρόπολη χρησιμοποιήθηκε για εγκαύματα, για προβλήματα ερεθισμένου λαιμού και έλκους στομάχου. Η πρώτη επιστημονική εργασία για την πρόπολη δημοσιεύτηκε το 1908 και αφορούσε την χημική της σύσταση και τις ιδιότητές της.

Σύσταση

Η σύσταση της πρόπολης εξαρτάται από τον τύπο των φυτών που είναι προσιτά στις μέλισσες. Αλλαγές στο χρώμα, την οσμή και στα φαρμακευτικά χαρακτηριστικά ποικίλουν ανάλογα με την πηγή και την εποχή του έτους. Αποτελείται κυρίως από ρητίνη (50%) και κερί (30%), αιθέρια έλαια, βιταμίνες, ανόργανα στοιχεία, ιχνοστοιχεία, φλαβονοειδή. Το χρώμα της πρόπολης κυμαίνεται από κίτρινο έως σκούρο καφέ. Συνήθως χρησιμοποιούνται τα υδατικά, αλκοολικά και υδροαλκοολικά διαλύματα.

Βιολογικές δράσεις

Η πρόπολη λόγω της σύνθεσής της έχει ισχυρή αντιοξειδωτική δράση, εξουδετερώνοντας τις ελεύθερες ρίζες που προκαλούν βλάβες στα κύτταρα και ακολούθως οξειδωτικό στρές.

Αντιμικροβιακή δράση

Πολλοί ερευνητές μελέτησαν in vitro και in vivo την δράση της έναντι παθογόνων μικροοργανισμών. Τα ευρήματα έδειξαν ότι η πρόπολη σε συνάρτηση με την δόση (δοσοεξαρτώμενο αποτέλεσμα) έχει αντιβακτηριακή δράση σε μεγάλο εύρος Gram θετικών στελεχών και σε περιορισμένο εύρος στα Gram αρνητικά. Η πρόπολη δεν είναι επιβλαβής για τον ανθρώπινο οργανισμό δεν επηρεάζει την φυσική μικροχλωρίδα του πεπτικού συστήματος και δεν παρουσιάζει παρενέργειες (εκτός από σπάνιες περιπτώσεις αλλεργίας) και η δράση της ενισχύει την επίδραση των αντιβιοτικών.

Σύμφωνα με Takasi et ai (1994) η πρόπολη αναστέλει την βακτηριακή ανάπτυξη εμποδίζοντας την κυτταρική διαίρεση. Επιπλέον η πρόπολη αποδιοργανώνει το κυτταρόπλασμα και τις μεμβράνες καθώς και το κυτταρικό τοίχωμα και εμποδίζει μερικώς την προτεϊνοσύνθεση. Η πρόπολη επίσης έχει αντιϊκή δράση, αντιμυκητιασιακή δράση (εμποδίζει επαρκώς σε πειραματικά μοντέλα τον μύκητα (Candida Albicans), αντιπαρασιτική δράση.

Αντιφλεγμονώδη δράση

Η φλεγμονή είναι πολύπλοκη βιολογική απάντηση των ιστών σε βλαπτικό ερέθισμα. Η πρόπολη έχει αντιφλεγμονώδη δράση αναστέλλοντας ένζυμα και βιοχημικούς μεσολαβητές της φλεγμονής καθώς και ρυθμίζει την ένταση της απάντησης του ανοσοποιητικού συστήματος.

Άλλες δράσεις

Ερευνητές έχουν αποδείξει την αντικαρκινική δράση της πρόπολης η οποία δείχνει μια επιλεκτική κυτταροτοξική δράση στα καρκινικά κύτταρα, μπλοκάροντας την ανάπτυξή τους. Επίσης η πρόπολη και κυρίως το συστατικό της CAPE (Caffeic acid phenethyl ester) εμποδίζει την αγγειογέννεση, και την μετάσταση. Επιπρόσθετα η χρήση της πρόπολης μειώνει τις ανεπιθύμητες ενέργειες και την τοξικότητα των αντικαρκινικών φαρμάκων. Η πρόπολη έχει προστατευτική δράση στο ήπαρ, στον εγκέφαλο, στην καρδιά και ρυθμίζει την δραστηριότητα του ανοσοποιητικού συστήματος.

Χρήσεις

Η πρόπολη στις μέρες μας έχει ένα ευρύ φάσμα εφαρμογής λόγω των πολλαπλών ευεργετικών δράσεων.

Δερμοκαλλυντικά

Η πρόπολη και τα εκχυλίσματά της χρησιμοποιούνται για την παρασκευή καλλυντικών, σαμπουάν, αφρόλουτρων, σαπουνιών. Οι δράσεις τους στο δέρμα είναι ευεργετικές απομακρύνοντας το σμήγμα στις λιπαρές επιδερμίδες, απολυμάνουν, αναπλάθουν, επουλώνουν.

Θεραπευτική

Η χρήση της πρόπολης θεωρείται ότι ενισχύει το ανοσοποιητικό σύστημα, αυξάνοντας την ιντερφερόνη, προκαλώντας κυτταρική και χημική ανοσία και μπορεί να ληφθεί με ασφάλεια μαζί με αντιβιοτικά για ενίσχυση της αποτελεσματικότητάς τους. Είναι χρήσιμη και για πρόληψη και για αντιμετώπιση κρυολογήματος. Καταπραΰνει τα δυσάρεστα συμπτώματα των λοιμώξεων όπως πονόλαιμος. Προστατεύει το ήπαρ. Χρησιμοποιείται σε οδοντόκρεμες, στοματικά διαλύματα και δερματολογικά σκευάσματα (για επούλωση πληγών, για εγκαύματα, για έκζεμα, για έλκη, για μυκητιάσεις, για χρήση ακόμα και στην πλαστική χειρουργική).

Άλλες χρήσεις

Λόγω της αντιοξειδωτικής αντιμικροβιακής και αντιμυκητιασικής δράσης της πρόπολης χρησιμοποιείται στην τεχνολογία τροφίμων ως συντηρητικό. Επίσης η πρόπολη έχει χρησιμοποιηθεί σε συντηριτικό ξύλου ή βερνίκια. Η πρόπολη είναι από τα λίγα φυσικά ιάματα που έχει διατηρήσει την δημοφιλία της για μεγάλη χρονική περίοδο. Τα φαρμακολογικώς δραστικά συστατικά της είναι τα φλαβονοειδή, φαινόλες κ.ά. Οι βιολογικές της δράσεις είναι πολλαπλές και περιλαμβάνουν την ικανότητα να καταστρέφει ή να σταματά τον πολλαπλασιασμό ενός μεγάλου αριθμού βακτηρίων όπως σταφυλόκοκων, στρεπτόκοκων και σαλμονέλας, των μηκυτών και ιών όπως έρπη και γρίπη.

Επιπρόσθετα η πρόπολη και τα συστατικά της έχουν αντιφλεγμονώδη δράση και ρυθμίζουν την δραστηριότητα του ανοσοποιητικού συστήματος. Αυτήν την στιγμή διεξάγονται έρευνες για επιπλέον δυνητικές δράσεις της πρόπολης κυρίως όσον αφορά την αντικαρκινική της δυναμική. Λαμβάνοντας υπόψιν τα παραπάνω η πρόπολη είναι ένα προϊόν που μπορεί να χαρακτηριστεί «βόμβα υγείας»

Χρήστος Χαλίτσιος

Φαρμακοποιός

Μέλος του Φ.Σ. Κιλκίς