ΓΡΙΠΗ : τα εμβόλια, ο ιός και…οι μεταλλάξεις του!

Άλλωστε, το Μάιο που δηλώνει ο φαρμακοποιός τις απαιτούμενες ποσότητες προμήθειας, η παρασκευή των αντιγριπικών εμβολίων βρίσκεται περίπου στο μέσο της διαδρομής  της.

Λίγα λόγια για τον ιό της γρίπης:Ο ιός της γρίπης είναι RNA ιός της οικογένειας των Orthomyxoviridae. Διακρίνονται κυρίως τρεις αντιγονικοί τύποι του ιού, οι Α, Β και C. Οι ιοί B και C προσβάλλουν μόνο τον άνθρωπο, ενώ οι ιοί τύπου Α και τον άνθρωπο και τα ζώα.

Οι ιοί τύπου Α και Β προκαλούν επιδημίες γρίπης που παρουσιάζουν έξαρση κατά τους χειμερινούς μήνες, ενώ οι πανδημίες γρίπης αποδίδονται μόνο στους ιούς τύπου Α. Ο ιός τύπου Α διακρίνεται σε διάφορους υποτύπους βάσει των δυο πρωτεϊνών που βρίσκονται στην επιφάνεια του ιού, της αιμαγλουτίνης (H) και της νευραμινιδάσης (NA), και των αντίστοιχων αντισωμάτων που αναπτύσσονται έναντι αυτών στον οργανισμό-ξενιστή. Υπάρχουν 16 διαφορετικοί υπότυποι αιμαγλουτίνης και 9 νευραμινιδάσης. Οι ιοί τύπου Β δε διακρίνονται σε υποτύπους, αλλά τόσο οι τύπου Β όσο και οι Α μπορούν να εξελιχθούν σε νέα διαφορετικά από τα αρχικά στελέχη.

Ο ιός της γρίπης τύπου C ευθύνεται κατά κύριο λόγο για ήπιες παθήσεις του αναπνευστικού συστήματος και δεν ενοχοποιείται –με τα μέχρι σήμερα δεδομένα- για επιδημίες γρίπης, γι΄αυτό και στελέχη του συγκεκριμένου αντιγονικού τύπου του ιού δε συμπεριλαμβάνονται στη σύνθεση των εκάστοτε αντιγριπικών εμβολίων. Κατά συνέπεια ο αντιγριπικός εμβολιασμός δεν προσφέρει προστασία έναντι του τύπου C ιού της γρίπης.

Η μετάδοση του ιού γίνεται μέσω της εισπνοής μολυσμένων σωματιδίων που εκτοξεύονται από τους ασθενείς με την ομιλία, το βήχα ή το φτάρνισμα. Έτσι ο ιός εισέρχεται στο σώμα από τη μύτη και το στόμα και προσβάλλει το αναπνευστικό σύστημα. Εκτός από την απευθείας μετάδοση από άτομο σε άτομο, ο ιός μπορεί επίσης να μεταδοθεί μέσω επιμολυσμένων επιφανειών – π.χ. το τηλέφωνο ή το χερούλι της πόρτας – αν μετά το άγγιγμα ακολουθήσει επαφή με τη μύτη ή το στόμα ή τρίψιμο των ματιών. Ο κίνδυνος προσβολής από τον ιό της γρίπης είναι μεγαλύτερος σε χώρους που συναθροίζονται πολλά άτομα. Ένα υγιές άτομο είναι ικανό να μεταδώσει τον ιό της γρίπης 1-2 ημέρες πριν την εμφάνιση των συμπτωμάτων του και για άλλες 5 ημέρες μετά. Η γρίπη είναι ιδιαίτερα σοβαρή και ταχέως μεταδιδόμενη νόσος του αναπνευστικού και τα συμπτώματά της μπορεί να διαρκέσουν 1-2 εβδομάδες, εκτός αν προκληθούν δευτερογενείς επιπλοκές, όπως πνευμονία, ωτίτιδα ήεπιδείνωση χρόνιων προϋπαρχόντων νοσημάτων, οπότε το χρονικό διάστημα ανάρρωσης επιμηκύνεται.

Προφύλαξη και θεραπευτική αντιμετώπιση της γρίπης: Ο κύκλος παρασκευής και διάθεσης των αντιγριπικών εμβολίων έχει κλείσει εκεί κοντά στα τέλη Σεπτέμβρη, οπότε και τα εμβόλια βρίσκονται ήδη στα ψυγεία των φαρμακείων. Οι γνώσεις μας γύρω από τη γρίπη και τις γενικότερες επιπτώσεις της επιτάσσουν την εφαρμογή προληπτικής πολιτικής έναντι της νόσου για τις ομάδες υψηλού κινδύνου προσβολής από τον ιό, κάνοντας χρήση του τριδύναμου αντιγριπικού εμβολίου. Τα εμβόλια παρασκευάζονται είτε από αδρανοποιημένους ιούς γρίπης (whole-virus) είτε από  τμήματα του ιού (split-virus) είτε από ζώντα εξασθενημένα στελέχη  (LAIV:Live Attenuated Influenza Vaccine/δεν κυκλοφορεί στην Ελλάδα) που στερούνται της παθογονικότητά τους αλλά διατηρούν την αντιγονικότητά τους. Αυτό σημαίνει πως δεν μπορούν να προκαλέσουν τη νόσο στον εμβολιαζόμενο, αλλά μπορούν να ενεργοποιήσουν το ανοσοποιητικό σύστημα για την παραγωγή αντισωμάτων, των «αντισωμάτων μνήμης lgM».

Η χορήγηση του αντιγριπικού εμβολίου συνίσταται στα άτομα εκείνα που είτε είναι ιδιαίτερα επιρρεπή στην προσβολή τους από τον ιό λόγω συνθηκών εργασίας (εργαζόμενοι σε κέντρα υγειονομικής περίθαλψης, οίκους ευγηρίας) είτε έχουν επιβαρημένο ανοσοποιητικό σύστημα λόγω της συνύπαρξης χρόνιων παθήσεων. Στις ομάδες υψηλού κινδύνου εντάσσονται οι ηλικιωμένοι άνω των 65 ετών, ανοσοκατασταλμένοι ασθενείς, νοσηλευτικό προσωπικό που φροντίζει άτομα υψηλού κινδύνου καθώς και μέλη οικογενειών που συγκατοικούν με άτομα υψηλού κινδύνου, τρόφιμοι ιδρυμάτων με χρόνια νοσήματα, άτομα με χρόνιες παθήσεις όπως χρόνια αναπνευστική πνευμονοπάθεια, καρδιοπάθειες, νεφρική ανεπάρκεια, σακχαρώδη διαβήτη τύπου 1 και άλλες παθήσεις που σε συνδυασμό με τη γρίπη θα επιβαρύνουν σημαντικά το ανοσοποιητικό σύστημα του ασθενούς και ίσως να θέσουν σε κίνδυνο τη ζωή του.

Προληπτικός εμβολιασμός συνίσταται και για άτομα που πρόκειται να ταξιδέψουν σε περιοχές που υπάρχει επιδημία γρίπης. Δε συντρέχει λόγος εμβολιασμού υγιών ατόμων, που δεν ανήκουν στις ομάδες υψηλού κινδύνου, αφού θεωρούνται επαρκή ανοσολογικά και επομένως ικανά να αντιδράσουν και να αντιμετωπίσουν τη γρίπη. Είναι σημαντικό να επισημανθεί πως η ανοσία που αποκτάται μετά από φυσική λοίμωξη είναι πιο ικανοποιητική σε διάρκεια και ένταση από αυτή που προκύπτει μετά από τον εμβολιασμό. Το εμβόλιο δεν πρέπει να χορηγείται σε άτομα που είναι αλλεργικά στα αυγά ή είχαν παρουσιάζει κάποια αλλεργική αντίδραση σε προηγούμενο αντιγριπικό εμβολιασμό τους, καθώς και σε άτομα που έχουν ιστορικό Guillain-Barré συνδρόμου (αυτοάνοση ασθένεια).

Επιπλέον, η παρουσία πυρετού μεταθέτει χρονικά τον αντιγριπικό εμβολιασμό. Η χορήγηση γίνεται εφάπαξ κάθε χρόνο, αρκεί μια μόνο δόση ετησίως και απαιτείται χρονικό διάστημα 15-20 ημερών μέχρι την ανάπτυξη των αντισωμάτων. Εξαίρεση αποτελούν τα μικρά παιδιά που πρόκειται να εμβολιαστούν για πρώτη φορά, οπότε σ΄αυτήν την περίπτωση απαιτείται και δεύτερη δόση σε διάστημα τουλάχιστον ενός μηνός από την πρώτη. Η ποσότητα-δόση του εμβολίου για παιδιά (0,25ml) είναι η μισή του αντίστοιχου των ενηλίκων (0,5ml). Στις ανεπιθύμητες ενέργειες, συνήθως ελαφράς ή μέτριας έντασης,  συγκαταλέγονται ερυθρότητα και οίδημα στο σημείο του εμβολιασμού, πυρετός, αδυναμία, μυαλγίες, σπανίως γενικευμένη αλλεργική αντίδραση και σπανιότατα σύνδρομο Guillain-Barre.

Η προστασία που προσφέρεται από το εμβόλιο έναντι της γρίπης αγγίζει επίπεδα της τάξεως του 70-90%. Αυτό σημαίνει πως ένα ποσοστό των ατόμων που εμβολιάστηκαν προληπτικά έναντι του ιού είναι πιθανό να νοσήσει, αλλά και σ΄αυτήν την περίπτωση έχουμε θετική επίδραση του εμβολίου, αφού τα συμπτώματα είναι ηπιότερα και η διάρκεια της γρίπης μικρότερη. Το εμβόλιο δεν προσφέρει προστασία από στελέχη διαφορετικά από αυτά που συμπεριλαμβάνονται στη σύνθεσή του.

Τι γίνεται όμως κατά τη διάρκεια της νόσου; Υπάρχουν αποτελεσματικά φάρμακα για τη θεραπεία της νόσου; Πριν αναφερθεί οτιδήποτε, πρέπει να τονιστεί ότι ΤΑ ΑΝΤΙΒΙΟΤΙΚΑ ΔΕΝ ΕΙΝΑΙ ΑΠΟΤΕΛΕΣΜΑΤΙΚΑ ΕΝΑΝΤΙ ΤΩΝ ΙΩΝ ΚΑΙ ΚΑΤΑ ΣΥΝΕΠΕΙΑ ΟΥΤΕ ΚΑΙ ΤΟΥ ΙΟΥ ΤΗΣ ΓΡΙΠΗΣ! Σε περίπτωση γρίπης, τα αντιβιοτικά συνίστανται μόνο όταν συνυπάρχουν δευτερεύουσες βακτηριακές λοιμώξεις (όπως πνευμονία) λόγω της εξασθένισης του ανοσοποιητικού συστήματος του ασθενούς και της ευκολότερης πρόσβασης στον οργανισμό των παθογόνων μικροοργανισμών. Επομένως η χρήση τους σε περίπτωση απλής γρίπης εντάσσεται στα όρια της κατάχρησης και οδηγεί στην αποδυνάμωση της εν δυνάμει αποτελεσματικότητάς τους στις ενδεδειγμένες περιπτώσεις.

Δηλαδή δεν υπάρχει φαρμακευτική αντιμετώπιση της γρίπης; Τα μόνα εξειδικευμένα φάρμακα που μπορούν να παρέχουν θεραπεία είναι τα αντιικά , για τα οποία όμως υπάρχει μια ισχυρή σχέση εξάρτησης αποτελεσματικότητας και χρόνου λήψης τους. Η δράση των αντιικών φαρμάκων αγγίζει τα ανώτερα δυνατά επίπεδα, μόνο εφόσον χορηγηθούν το πολύ μέσα σε 48 ώρες από την προσβολή του ατόμου από τον ιό της γρίπης, χρονικό διάστημα που συνήθως δεν επαρκεί για την έναρξη των συμπτωμάτων και ακόμη περισσότερο για τη διάγνωση της νόσου. Ακόμη όμως και να καθυστερήσει η λήψη των αντιικών φαρμάκων , υπάρχουν οφέλη που σχετίζονται με τη μετρίαση της βαρύτητας και της χρονικής διάρκειας των συμπτωμάτων. Έτσι, όσο πιο γρήγορα αντιληφθούμε την ύπαρξη των συμπτωμάτων και όσο πιο άμεση είναι η επίσκεψη στον ιατρό, τόσο πιο αποτελεσματική θα είναι η χορηγούμενη θεραπευτική αγωγή σε περίπτωση αξιολόγησης της κατάστασης ως γρίπη και όχι ως απλό κρυολόγημα (έχουν αρκετά κοινά συμπτώματα και συχνά συγχέονται). Ο ιός της γρίπης δεν έχει σχέση με τον ιό του κοινού κρυολογήματος, για τον οποίο ενοχοποιούνται πάνω από 100 διαφορετικοί ιοί και γι΄αυτό δεν είναι δυνατή η παρασκευή ενός εμβολίου. Πρέπει βέβαια να σημειωθεί ότι η γρίπη είναι πιο σοβαρή νόσος από το κοινό κρυολόγημα, αφού ευθύνεται για αρκετούς θανάτους ετησίως, ακόμη περισσότερες εισαγωγές στο νοσοκομείο και απώλεια χιλιάδων εργατοωρών με επιβάρυνση στην οικονομία σε ατομικό και εθνικό επίπεδο.

Υπάρχουν δυο κατηγορίες αντιικών, οι αναστολείς των διαύλων Μ2 (αμανταδίνη , ριμανταδίνη) και οι αναστολείς της νευραμινιδάσης (ζαναμιβίρη, οσελταμιβίρη). Η πρώτη κατηγορία εμποδίζει τη σύντηξη του ιού στη μεμβράνη και την εγκόλπωσή του στο κύτταρο-ξενιστή και είναι δραστική μόνο κατά στελέχη του ιού της γρίπης τύπου Α, ενώ οι αναστολείς της ΝΑ δρουν τόσο για τους τύπου Α όσο και για τους τύπου Β. Επιπλέον, ο ιός της γρίπης αναπτύσσει ευκολότερα αντίσταση στις αμανταδάνες συγκριτικά με τους αναστολείς της ΝΑ. Γενικότερα, οι αναστολείς της ΝΑ θεωρούνται πιο αποτελεσματικοί, γι΄αυτό και υπάρχει πλέον πρόνοια για την ύπαρξη αρκετών αποθεμάτων, αφού προς το παρόν-και σε αναμονή νέων ευρείας δράσης ελπιδοφόρων εμβολίων- είναι τα μόνα φάρμακα που μπορούν να χρησιμοποιηθούν σε περίπτωση επιδημίας ή χειρότερα πανδημίας γρίπης. Ο μηχανισμός δράσης τους σχετίζεται με την αναστολή απελευθέρωσης των νέων αντιγράφων του ιού από το μολυσμένο κύτταρο με αποτέλεσμα τον περιορισμό του υπάρχοντος στον οργανισμό ιικού φορτίου και των επιπτώσεων που προκύπτουν από τη δράση του. Όταν τα φάρμακα αυτά χρησιμοποιούνται για προφύλαξη, υπολογίζεται ότι είναι, σε αδρά ποσοστά, 40-50% αποτελεσματικά για την πρόληψη λοίμωξης από τον ιό της γρίπης και 70-90% αποτελεσματικά για την πρόληψη κλινικής εμφάνισης της γρίπης. Δεν υπάρχουν κλινικά δεδομένα για τη χορήγηση σε έγκυες και σε παιδιά κάτω του 1 έτους.

Συνεπικουρικά στη χορηγούμενη φαρμακευτική αγωγή, προτείνεται συμπτωματική αντιμετώπιση της νόσου και προφυλακτική τακτική για αποφυγή μετάδοσης του ιού. Η ανακούφιση από τα συμπτώματα με αναλγητικά-αντιπυρετικά φάρμακα, αποσυμφορητικά μύτης ή και με εναλλακτικές μεθόδους (εισπνοές ατμών νερού με ή χωρίς αιθέριο έλαιο  ευκαλύπτου, εντριβές με καμφορά, χλιαρές κομπρέσες), καθώς και η εμπλουτισμένη με φρούτα και λαχανικά διατροφή με στόχο την ενίσχυση του ανοσοποιητικού συστήματος απαρτίζουν τον κορμό της συμπτωματικής θεραπείας της νόσου. Η ξεκούραση, η τήρηση των κανόνων υγιεινής (πλύσιμο χεριών, προσεκτικό φτάρνισμα) και η αποφυγή χώρων συνάθροισης πολλών ατόμων κρίνονται, επίσης, απαραίτητες. Θα πρέπει να σημειωθεί-τονιστεί πως απαγορεύεται η χορήγηση ακετυλοσαλικυλικού οξέος, κοινώς ασπιρίνης, σε παιδιά κάτω των 15 ετών με συπτώματα γρίπης λόγω κινδύνου εκδήλωσης του συνδρόμου Rey.

Γιατί όμως αλλάζει κάθε χρόνο η σύνθεση του αντιγριππικού εμβολίου; Στις αρχές περίπου του Σεπτέμβρη –κάθε χρόνο- ο Παγκόσμιος Οργανισμός Υγείας (WHO: World Health Organisation)και τα 112 Κέντρα Ελέγχου & Πρόληψης Ασθενειών (CDC: Centers for Disease Control & Prevention) από 83 χώρες ταυτοποιούν, λαμβάνοντας υπόψη παγκόσμια δεδομένα, τα επικρατέστερα κυκλοφορούντα στελέχη του ιού της γρίππης και κατόπιν το WHO καθορίζει τα τρία στελέχη που θα χρησιμοποιηθούν από τις φαρμακευτικές εταιρείες για τη σύνθεση του αντιγριππικού εμβολίου της νέας εμβολιαστικής περιόδου.  

Τα κυκλοφορούντα, λοιπόν, αντιγριπικά εμβόλια είναι τριδύναμα και αποτελούνται από δυο στελέχη τύπου Α και ένα τύπου Β. Στελέχη τύπου C δεν περιλαμβάνονται στη σύνθεση των αντιγριπικών εμβολίων. Τι συμβαίνει, όμως, και κάθε χρόνο διαφοροποιούνται τα χρησιμοποιούμενα στελέχη;
Μετάλλαξη-μεταβολή…ο ιός της γρίπης μεταβάλλεται και ξεφεύγει από τον αμυντικό κλοιό που δημιούργησε το αντιγριπικό εμβόλιο της προηγούμενης (εμβολιαστικής) περιόδου. Υπάρχουν δυο ειδών μεταβολές, η αντιγονική παρέκκλιση (antigenic drift) και η αντιγονική μεταβολή (antigenic shift).

Κατά την αντιγονική παρέκκλιση, παρατηρείται μια σταδιακή μεταβολή στα σημεία  του ιού στα οποία γίνεται η σύνδεση των αντισωμάτων με αποτέλεσμα με την πάροδο του χρόνου οι συσσωρευμένες αυτές αλλαγές να εξασθενούν το ανοσοποιητικό σύστημα του προσβληθέντος ατόμου. Έτσι, τα αντισώματα που έχουν αναπτυχθεί έναντι του αρχικού τύπου του ιού δεν μπορούν πλέον να αναγνωρίσουν το νέο ιό, που είναι δυνατό να προκαλέσει λοίμωξη. Και οι δυο αντιγονικοί τύποι του ιού της γρίπης, ο Α και ο Β, υπόκεινται συνεχώς στη διαδικασία της αντιγονικής παρέκκλισης (οδηγώντας σε ελαφρώς τροποποιημένα αντιγόνα), αλλά με τέτοιους ρυθμούς που επιτρέπουν τους αρμόδιους οργανισμούς υγείας να  συλλέξουν και να αξιολογήσουν τα υπάρχοντα σε κάθε περίπτωση δεδομένα, ώστε να προσδιορίσουν με τη μεγαλύτερη δυνατή ακρίβεια τα επικρατέστερα κυκλοφορούντα στελέχη του ιού για την επικείμενη περίοδο.

Στην περίπτωση της αντιγονικής μεταβολής, η κατάσταση είναι πιο σοβαρή και επικίνδυνη, αρκεί να σημειωθεί ότι το φαινόμενο της «antigenic shift” είναι υπεύθυνο για τους εκατομμύρια θανάτους που καταγράφηκαν στις εκδηλωθείσες πανδημίες γρίπης. Πρόκειται για μια αιφνίδια μεταβολή της αιμαγλουτινίνης ή/και της νευραμινιδάσης που δεν αφήνει περιθώρια στην επιστημονική κοινότητα για αναπροσαρμογή της σύνθεσης του εμβολίου και αξιόλογη αντιμετώπιση της κατάστασης. Η μετάλλαξη αυτή, που παρατηρείται μόνο στους ιούς τύπου Α, οδηγεί ακαριαία σε ένα νέο υπότυπο Α ( δηλαδή σε ένα τελείως νέο αντιγόνο), ο οργανισμός δεν προ-έχει τα απαιτούμενα ειδικά αντισώματα και πολλές φορές δεν έχει και το χρόνο για να αντιδράσει αποτελεσματικά. Όταν η δυσμενής αυτή κατάσταση συνδυάζεται με συνθήκες εύκολης μετάδοσης – διασποράς του ιού μέσα στον πληθυσμό, τότε βρισκόμαστε μπροστά σε μια πανδημία γρίπης με όλα τα θλιβερά επακόλουθα.

Έτσι, η  σύνθεση του εμβολίου για την εμβολιαστική περίοδο 2008-2009 και για το βόρειο ημισφαίριο είναι η ακόλουθη:
•ένα A/Brisbane/59/2007 (H1N1)-προσομοιάζον στέλεχος
•ένα A/Brisbane/10/2007 (H3N2)-προσομοιάζον στέλεχος
•ένα Β/Florida/4/2006 - προσομοιάζον στέλεχος

Τι, αλήθεια, μας επιφυλάσσει το μέλλον; Η επιστημονική κοινότητα επεξεργαζόμενη τα δεδομένα από την τελευταία επιδημία γρίπης και μελετώντας την εξελικτική πορεία μετάδοσης του υπεύθυνου στελέχους H5N1 μιλάει για μια επερχόμενη πανδημία γρίπης που μάλλον –σύμφωνα με τα μέχρι τώρα στοιχεία- θα αργήσει να εκδηλωθεί λόγω του ότι ο ιός δεν έχει μεταλλαχθεί –προς το παρόν- τουλάχιστον σε μορφή που να μεταδίδεται ταχέως από άνθρωπο σε άνθρωπο. Παρόλα αυτά, το στέλεχος αυτό έχει ήδη ενοχοποιηθεί για την απώλεια ανθρώπινων ζωών στην Ασία κατά τη δεκαετία του ’90. Γι΄αυτό εφίσταται η προσοχή όσων ασχολούνται με την ανάπτυξη νέων ευρύτερης δράσης εμβολίων για επιτάχυνση των ερευνών, ώστε να είμαστε έτοιμοι να αντιμετωπίσουμε μια τέτοια πανδημία και να περιορίσουμε στο ελάχιστο δυνατό τις απώλειες ανθρώπινων ζωών.

Οι έρευνες κινούνται προς πολλές κατευθύνσεις…! Το ιδανικό μοντέλο αντιγριπικού εμβολίου πρέπει να έχει τα εξής χαρακτηριστικά :

1. ικανότητα να προσφέρει προστασία έναντι το δυνατόν περισσότερων στελεχών του ιού,
2. ικανότητα να ενεργοποιεί-ενισχύει τόσο τη χημική όσο και την κυτταρική ανοσία για την αντιμετώπιση του ιού
3. πιο ανώδυνη οδό χορήγησης συγκριτικά με την ενδομυϊκή ένεση του διαθέσιμου εμβολίου
4. ασφάλεια –αποφυγή των αλλεργικών αντιδράσεων
5. μείωση της διάρκειας παρασκευής του εμβολίου που σήμερα αγγίζει τους 6-8 μήνες

Προς το παρόν, τα εμβόλια που βρίσκονται στην αγορά προσφέρουν μόνο εποχιακή προστασία, μια και κάθε χρόνο απαιτείται αναπροσαρμογή της σύνθεσης με βάση τα νεώτερα δεδομένα. Ήδη, όμως, βρίσκονται σε φάση προκλινικών και κλινικών ερευνών νέα εμβόλια που υπόσχονται τουλάχιστον ευρύτερο πεδίο δράσης, αν όχι πλήρη προστασία έναντι όλων των κυκλοφορούντων –τωρινών και επόμενων- στελεχών του ιού.

Ωστόσο, ένα σημαντικό βήμα έχει γίνει με την παραγωγή εποχιακών αντιγριπικών εμβολίων με τη μέθοδο της κυτταρικής καλλιέργειας, αποφεύγοντας τη χρονοβόρα διαδικασία της ανάπτυξης των στελεχών σε αυγά. Στις 13 Ιουνίου 2007, χορηγήθηκε από την Ευρωπαϊκή Ένωση η πρώτη έγκριση για προώθηση τριδύναμου εμβολίου (Optaflu), παραγόμενου σε κυτταρικές σειρές, στα κράτη-μέλη της Ευρωπαϊκής Ένωσης συν την Ιρλανδία και τη Νορβηγία. Με τη μέθοδο αυτή, εκτός του ότι περιορίζεται σημαντικά ο χρόνος παραγωγής στους 2-3 μήνες –γεγονός ιδιαίτερα σημαντικό σε περίπτωση πανδημίας – αποφεύγονται οι αλλεργικές αντιδράσεις έναντι των πρωτεϊνών των αυγών και τα παραγόμενα στελέχη προσομοιάζουν κατάλληλα στα στελέχη «άγριου τύπου» (wild type) που προσβάλλουν τον άνθρωπο. Στην αγορά βρίσκεται ήδη αντιγριπικό εμβόλιο για την παραγωγή του οποίου χρησιμοποιήθηκαν κυτταρικές σειρές νεφρικών κυττάρων ενός είδους αφρικάνικης μαϊμού (Green Monkey Kidney Cell Line –Vero Cells).

Μια διαφορετική προσέγγιση της παρασκευής αντιγριπικών εμβολίων προσφέρεται από την «αντίστροφη γενετική» (reverse genetic), μια τεχνική που απλουστευμένα θα λέγαμε ότι στοχεύει στην εύρεση του φαινότυπου που αντιστοιχεί σε μια συγκεκριμένη γενετική αλληλουχία. Στη συγκεκριμένη περίπτωση, η διαδικασία ξεκινάει με την απομόνωση των 2 γονιδίων που κωδικοποιούν τις HA και NA από το στέλεχος-στόχος του ιού και άλλων 6 γονιδίων από ιό που έχει ελεγχθεί η ικανότητά του να αναπτύσσεται μέσα σε αυγό και που κωδικοποιούν άλλες πρωτεΐνες απαραίτητες για τη λειτουργία του ιού, συνεχίζεται με ενσωμάτωση των επιλεγμένων γονιδίων σε πλασμίδια (κυκλικά μόρια DNA) και κατόπιν των πλασμιδίων σε κυτταρικές σειρές (MDCK cells:Madin-Darby canine kidney cells & Vero cells: African green monkey kidney cells), για να καταλήξει στην ανάπτυξη του ιού που αντιστοιχεί στη συγκεκριμένη και επιθυμητή γενετική αλληλουχία.

Επιπλέον, μια άλλη διάσταση είναι η οδός χορήγησης του εμβολίου, μια και η από του στόματος ή η ενδορινική χορήγηση είναι προτιμότερες συγκριτικά με την ενδομυϊκή. Ήδη στις Η.Π.Α κυκλοφορεί εμβόλιο ενδορινικής εφαρμογής, του οποίου όμως η χορήγηση περιορίζεται σε υγιή άτομα ηλικίας 2-49 ετών με εξαίρεση τις εγκύους. Παράγεται, όπως και το ενδομυϊκής εφαρμογής, σε αυγά, αλλά αποτελείται από ζώντες εξασθενημένους ιούς που μπορεί να προκαλέσουν κάποια από τα συμπτώματα της γρίπης –σε ηπιότερη μορφή-, όπως ρινική συμφόρηση, πυρετό ή βήχα. Προς το παρόν, δεν έχει επιβεβαιωθεί η ασφάλεια χορήγησής του σε άτομα που η κατάσταση της υγείας τους, τα καθιστά επιρρεπή στην εκδήλωση συμπτωμάτων της γρίπης. Με το εμβόλιο αυτό επιτυγχάνεται μεγαλύτερη συγκέντρωση αντισωμάτων στους πνεύμονες, ενώ με το ενέσιμο στο αίμα. Στο στόχαστρο των επιστημόνων βρίσκεται η παρασκευή εμβολίου υπό μορφή δισκίων, αλλά ακόμη ο δρόμος είναι μεγάλος και ανηφορικός …!

Ωστόσο, διακαής πόθος όσων ασχολούνται με την προφυλακτική αγωγή έναντι της γρίπης και ταυτόχρονα το μεγάλο στοίχημα της επιστήμης εν όψει της χρονικά απροσδιόριστης αλλά επερχόμενης πανδημίας είναι η παραγωγή ενός εμβολίου που θα είναι αποτελεσματικό έναντι όλων των στελεχών του ιού της γρίπης. Το εμβόλιο αυτό, σε αντίθεση με το υπάρχον εμβόλιο που χρειάζεται να αναπροσαρμόζεται ετησίως,  θα έχει σταθερή στο χρόνο και ανεξάρτητη από μεταλλάξεις σύνθεση και επομένως θα μπορεί να διατηρείται σε αξιόλογα αποθέματα, ώστε να μπορεί να χρησιμοποιηθεί άμεσα σε περίπτωση πανδημίας. Υπάρχουν αρκετές βιοτεχνολογικές-φαρμακευτικές εταιρείες που ασχολούνται μ΄αυτό το σχέδιο και ορισμένες βρίσκονται μπροστά σε ιδιαίτερα ενθαρρυντικά πειραματικά και κλινικά δεδομένα.

Το κλειδί για πολλές από τις εν εξελίξει προσπάθειες είναι ένα μικρό πεπτίδιο (πρωτεΐνη), το Μ2, στην επιφάνεια του ιού τύπου Α, ο οποίος προκαλεί και τις πανδημίες. Το πεπτίδιο αυτό παραμένει σταθερό σε κάθε στέλεχος του ιού, χωρίς να υπόκειται σε μεταλλάξεις, και γι΄αυτό μπορεί να χρησιμοποιηθεί ως στόχος του εμβολίου. Βέβαια είναι άγνωστο τι θα συμβεί-αν θα αντιδράσει-μεταλλαχθεί-, όταν το συγκεκριμένο πεπτίδιο εκτεθεί εκτεταμένα στην επίθεση των αντισωμάτων. Η νέα αυτή πρόταση βρίσκεται ήδη σε φάση κλινικών μελετών από διάφορες εταιρείες και υπάρχουν δεδομένα (Ιανουάριος 2008) από πειράματα σε ανθρώπους εθελοντές που βεβαιώνουν την ασφάλεια και αποτελεσματικότητα της χρήσης του εμβολίου με  ενεργοποίηση του ανοσοποιητικού συστήματος έναντι του στόχου. Στην προσπάθεια για βελτιστοποίηση της ανοσολογικής απόκρισης του οργανισμού χρησιμοποιήθηκαν ανοσολογικοί παράγοντες (adjuvants) που έχουν την ικανότητα να διεγείρουν και να ενισχύουν την συνδεόμενη με την παραγωγή αντισωμάτων αντίδραση του οργανισμού, όταν συνδυάζονται με κάποιο αντιγόνο. Πιστεύεται πως αυτό το νέου τύπου εμβόλιο θα διατεθεί στην αγορά σε περίπου μια πενταετία, ενώ σε εξέλιξη (προ- και κλινικό στάδιο μελετών) βρίσκονται αντίστοιχες- αλλά και διαφορετικού κεντρικού άξονα- έρευνες από άλλες εταιρείες, χρησιμοποιώντας διαφορετικούς ανοσοενισχυτικούς παράγοντες (flagellin, QS21), με εξίσου ενθαρρυντικά και ελπιδοφόρα αποτελέσματα.

Ας ελπίσουμε πως στην αναμέτρηση επιστήμης – πανδημία γρίπης ο τελικός νικητής θα είναι η ανθρωπότητα και σ΄αυτόν τον αγώνα το «ντοπάρισμα»-εμβολιασμός …όχι μόνο θα επιτρέπεται, αλλά θα επιβάλλεται κιόλας! Μέχρι τότε, όμως, και για να φύγουμε από το κλίμα κινδυνολογίας, αρκεί ο καθένας να «αναλάβει» δράση…οι επιστήμονες στα εργαστήρια και το κοινό στην τήρηση των κανόνων προφύλαξης. Και ως κατακλείδα, αξίζει να επαναληφθεί ότι :

ΤΑ ΑΝΤΙΒΙΟΤΙΚΑ ΔΕΝ ΕΙΝΑΙ ΑΠΟΤΕΛΕΣΜΑΤΙΚΑ ΕΝΑΝΤΙ ΤΩΝ ΙΩΝ ΚΑΙ ΚΑΤΑ ΣΥΝΕΠΕΙΑ ΟΥΤΕ ΚΑΙ ΤΟΥ ΙΟΥ ΤΗΣ ΓΡΙΠΗΣ ! ΑΣ ΑΠΟΦΥΓΟΥΜΕ ΤΗΝ ΚΑΤΑΧΡΗΣΗ ΤΟΥΣ…ΕΙΝΑΙ ΣΗΜΑΝΤΙΚΟ ΓΙΑ ΟΛΟΥΣ ΜΑΣ!
 

ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΚΕΣ – ΗΛΕΚΤΡΟΝΙΚΕΣ ΠΗΓΕΣ

– ΙΩΑΝΝΗΣ ΝΙΩΠΑΣ (Αναπληρωτής Καθηγητής Φαρμακολογίας Α.Π.Θ):Σημειώσεις Εφαρμοσμένης Φαρμακολογίας & Θεραπευτικής (Μέρος Β΄), Α.Π.Θ 2005-2006

–http://www.cdc.gov/flu/flu_vaccine_updates.htm

–http://www.cdc.gov/flu/professionals/vaccination/virusqa.htm

–http://www.cdc.gov/flu/keyfacts.htm

–http://www.cdc.gov/flu/about/disease/symptoms.htm

–http://www.cdc.gov/flu/about/disease/spread.htm

–http://www.cdc.gov/flu/about/viruses/types.htm

–http://www.cdc.gov/flu/about/viruses/change.htm

–http://www.cdc.gov/flu/about/viruses/transmission.htm

–http://www.cdc.gov/flu/protect/antiviral/keyfacts.htm

–http://www.eof.gr/Syntagologio/Chapter14.htm

–http://girlscientist.blogspot.com/2005/03/influenza-how-its-biology-affects.html

–http://edition.cnn.com/HEALTH/library/DS/00081.html

–http://edition.cnn.com/HEALTH/library/ID/00017.html

–http://www.anti-agingmedications.com/wiki.php?q=Influenza

ΑΝΑΣΤΑΣΙΑ Χ. ΙΩΑΝΝΙΔΟΥ
ΦΑΡΜΑΚΟΠΟΙΟΣ
ΚΡΗΣΤΩΝΗ - ΚΙΛΚΙΣ
e-mail: Αυτή η διεύθυνση ηλεκτρονικού ταχυδρομείου προστατεύεται από τους αυτοματισμούς αποστολέων ανεπιθύμητων μηνυμάτων. Χρειάζεται να ενεργοποιήσετε τη JavaScript για να μπορέσετε να τη δείτε.