Ημικρανία: Παθοφυσιολογία και Φαρμακευτική Αντιμετώπιση

Κατά τη διάρκεια μιας σοβαρής ημικρανικής προσβολής η ανικανότητα του ασθενούς που πάσχει είναι συγκρίσιμη με αυτή που παρουσιάζει ένας τετραπληγικός. Η λέξη  ημικρανία ετυμολογικώς σημαίνει ότι η κεφαλαλγία εντοπίζεται στο ήμισυ της κεφαλής, στο 40% περίπου των πασχόντων προσβάλλει και τις δύο πλευρές της κεφαλής σχεδόν αμέσως μετά την έναρξη της. Ένα άλλο 40% παρουσιάζει ετερόπλευρη κεφαλαλγία ενώ στο υπόλοιπο 20% ο πόνος αρχίζει από το ένα πλάγιο και γενικεύεται αργότερα. Η ημικρανία έχει επίπτωση 10-20% του πληθυσμού με μια νοσηρότητα που εκτιμάται στις 64.000.000 εργάσιμες ημέρες ετησίως στις Η.Π.Α. Παρόλο που είναι ένα ειδικό νευρολογικό σύνδρομο περιλαμβάνει μια μεγάλη ποικιλία κλινικών εκδηλώσεων. Μια τριάδα συμπτωμάτων όπως κεφαλαλγία, έμετος, φωτοφοβία που διαρκούν μέχρι και 24 ώρες χαρακτηρίζουν μια ημικρανική κρίση.

Οι κύριες μορφές ημικρανίας είναι:

1) Χωρίς αύρα (κοινή ημικρανία, απλή ημικρανία). Ιδιοπαθής επαναλαμβανόμενη διαταραχή κεφαλαλγίας εμφανιζόμενη με προσβολές που διαρκούν από 4 έως 72 ώρες. Τυπικά χαρακτηριστικά της κεφαλαλγίας είναι: μονόπλευρη εντόπιση σφύζων χαρακτήρας, μικρής ή μεγάλης έντασης, επιδείνωση με συνήθη φυσική δραστηριότητα και συνδυασμός με ναυτία, φωτοφοβία και ηχοφοβία.
2) Ημικρανία με αύρα (κλασική ημικρανία, σύνθετη). Ιδιοπαθής επαναλαμβανόμενη διαταραχή συμπτωμάτων (διαταραχές όρασης) εντοπισμένα στον εγκεφαλικό φλοιό ή στο στέλεχος, συνήθως εξελίσσεται σταδιακά μέσα σε 5-20 λεπτά και διαρκεί λιγότερο από 60 λεπτά. Η κεφαλαλγία, η ναυτία και η φωτοφοβία ακολουθούν συνήθως αμέσως τα νευρολογικά συμπτώματα της αύρας ή μετά από (λιγότερο της μιας ώρας) ελεύθερη περιόδου. Η κεφαλαλγία συνήθως διαρκεί από 4 έως 72 ώρες αλλά μπορεί να είναι τελείως απούσα.

Παθοφυσιολογία

Οι θεωρίες σχετικά με την παθογένεια της ημικρανίας τονίζουν τον ρόλο τόσο των νευρωνικών όσο και των αγγειακών δομών. Πρόσφατα, στην παθοφυσιολογική αλυσίδα γεγονότων που οδηγούν στις επώδυνες ημικρανικές προσβολές θεωρείται ότι συμμετέχουν τα ενδοκρανικά αγγεία, οι περιφερικές νευρικές απολήξεις και οι κεντρικές οδοί πόνου σε ανώτερα κέντρα του εγκεφάλου μέσω του εγκεφαλικού στελέχους. Σημαντικό ρόλο παίζει το οίδημα γύρω από τα αγγεία στον εγκέφαλο και η αγγειοδιαστολή. Η 5- υδροξυτριπταμίνη (5-ΗΤ) ή σεροτονίνη είναι ένας βιοχημικός μεσολαβητής κλειδί στην παθογέννεση της ημικρανίας σύμφωνα με πειραματικές εργαστηριακές διαπιστώσεις.

Φαρμακευτική αντιμετώπιση

Η θεραπεία της ημικρανίας διακρίνεται σε φαρμακευτική και μη φαρμακευτική (π.χ. τεχνικές χαλάρωσης, βιοανάδραση κλπ). Η προφυλακτική θεραπεία σκοπό έχει να μειώσει τη συχνότητα, την βαρύτητα και την διάρκεια των ημικρανικών προσβολών. Διάφορες κατηγορίες φαρμάκων χρησιμοποιούνται για την προφυλακτική αγωγή της ημικρανίας όπως οι Β- αναστολείς (προπανολόλη), αντικαταθλιπτικά (αμιτριπτολίνη), οι ανταγωνιστές των διαύλων ασβεστίου (φλουναριζίνη) και τα αντιεπιληπτικά φάρμακα. Ει-δικότερα, η τοπαμιράτη χρησιμοποιείται για την προφύλαξη της ημικρανίας σε ενήλικες με μεγάλη συχνότητα σοβαρών και μακράς διαρκείας κρίσεων ημικρανίας. Η τοπαμιράτη έχει νευροσταθεροποιητική επίδραση. Αναστέλλει την γλουταμική νευρομεταβίβαση στον υποτύπο α-αμίνο-3-υδροξυ-5-μεθυλισοξαζολικό-4-προπιονικου οξέος (ΑΜΡΑ)/καϊνικών υποδοχέων και ενισχύει την ροή ιόντων χλωρίου CI μέσω των GABA A υποδοχέων. Πέρα όμως από την φαρμακευτική προφύλαξη ο ασθενής επιβάλλεται να αλλάξει και τον τρόπο ζωής του. Έχει βρεθεί ότι ορισμένοι παράγοντες μπορεί να προκαλέσουν την εμφάνιση κρίσης ημικρανίας σε ορισμένα άτομα:

- ορισμένες τροφές ή ροφήματα (π.χ. τυρί, σοκολάτα, κίτρο, καφεΐνη, αλκοόλ).
- κακουχία (stress)
- αλλαγή συνηθειών (π.χ. λίγος ή περισσότερος ύπνος, αλλαγή στην διατροφή, παράληψη γεύματος).
- ορμονικές μεταβολές στις γυναίκες, π.χ. εμμηνόρυση.

Όσον αφορά την αντιμετώπιση των κρίσεων ημικρανίας χρησιμοποιούνται διάφορα φάρμακα. Η σύγχρονη φαρμακευτική προσέγγιση είναι η χορήγηση των τριπτάνων. Πρόκειται για μια σχετικά καινούργια κατηγορία φαρμάκων και είναι εκλεκτικοί αγωνιστές των 5-ΗΤ 1Β/1D σεροτονινεργικών υποδοχέων των εγκεφαλικών αγγείων. Οι τριπτάνες είναι: sumatviptan, naratviptan, rizatviptan, zolmitviptan κ.α. και η δράση τους εκδηλώνεται με σύσπαση των εγκεφαλικών αρτηριών (αγγειοσυστολή), ανακατανέμοντας την ροή αίματος στον εγκέφαλο και μειώνοντας έτσι τον πόνο πέρα. Πέρα από τις τριπτάνες χρησιμοποιείται η εργοταμίνη η οποία ομοίως προκαλεί αγγειοσύσπαση.

Τέλος αξίζει να αναφερθεί ότι υπάρχει η πιθανότητα σε πολλούς ασθενείς ο ημικρανικός πόνος να ανταποκρίνεται στη χορήγηση των συνήθων αναλγητικών (παρακεταμόλη, ακετυλοσαλικυλικό οξύ) καθώς επίσης στα κλασικά μη στεροειδή αντιφλεγμονώδη αναλγητικά NSAIDS (Non Steroidal anti-infiammatory drugs). Ενδείκνυται η χορήγηση αναβραζόντων μορφών γιατί κατά την διάρκεια της κρίσης ημικρανίας μειώνεται ο περισταλτισμός στον γαστρεντερικό σωλήνα με αποτέλεσμα να καθυστερεί η απορρόφηση των φαρμάκων.

Βιβλιογραφικές πηγές:

1. Stevens - Patologia
2. Goodman - Gildman - Le basi farmacologiche della terapia
3. Γ. Παπαχαρίσης - Νέα Φαρμακολογία
4. Harvey - Farmacologia
5. Foye - Principi di Chimica Farmaceutica

«Η ανθρώπινη φυλή είχε την σοφία να δημιουργήσει επιστήμη και τέχνη. Γιατί τάχα δεν θα ‘ταν ικανή να δημιουργήσει έναν κόσμο δικαιοσύνης, αδελφοσύνης. Και ειρήνης; Η ανθρώπινη φυλή έδωσε τον Πλάτωνα, τον Όμηρο, τον Σαίξπηρ και τον Ουγκώ, τον Μιχαλάγγελο και τον Μπετόβεν, τον Πασκάλ και τον Νεύτωνα, όλους αυτούς τους ανθρώπινους ήρωες που η μεγαλοφυΐα τους είναι μόνο η επαφή με τις βασικές αλήθειες, με την βαθύτερη ουσία του σύμπαντος. Γιατί λοιπόν δε θα μπορούσε η ίδια η φυλή να δώσει τους ηγέτες εκείνους που θα είναι ικανοί να την οδηγήσουν στις μορφές εκείνες της κοινοτικής ζωής που θα είναι πιο κοντά στη ζωή και την αρμονία του σύμπαντος;»  -- Λέον Μπλουμ

Χαλίτσιος Χρήστος

Φαρμακοποιός

Φοιτητής Διεθ. Ακαδημίας Κλασικής Ομοιοπαθητικής