Είδη αρωματικών και φαρμακευτικών φυτών

Οι Έλληνες, οι Κινέζοι, οι Σουμέριοι, οι Βαβυλώνιοι, οι Αιγύπτιοι αναγνώριζαν την αξία τους. Ο πατέρας της Ιατρικής, ο Ιπποκράτης, είχε ασχοληθεί με τις θεραπευτικές ιδιότητες των φυτών. 

Με τα φαρμακευτικά φυτά ασχολήθηκαν επίσης ο Θεόφραστος, καθώς και ο Διοσκουρίδης ο Αναζαρβέας, ο οποίος περιέγραψε τις θεραπευτικές ιδιότητες 600 περίπου φυτών.

Η χρήση των αρωματικών και φαρμακευτικών φυτών συνεχίζεται έως τις μέρες μας, ενώ η επιστήμη μελετά τα φυτά προκειμένου να επιβεβαιώσει ή/και να ανακαλύψει τις ιδιότητές τους, να διασφαλίσει τα ποιοτικά τους χαρακτηριστικά και να τεκμηριώσει τη χρήση τους στις βιομηχανίες φαρμάκων, τροφίμων και καλλυντικών.

Για την Ελλάδα τα αρωματικά και φαρμακευτικά φυτά είναι ξεχωριστής σημασίας λαμβάνοντας υπόψη ότι το ξηροθερμικό μεσογειακό κλίμα ευνοεί πολύ την παραγωγή αρωματικών φυτών πλούσιων σε αιθέρια έλαια, η καλλιέργεια των οποίων θα μπορούσε να αποτελέσει μια πολύ καλή διέξοδο για τους Έλληνες αγρότες.
Ορισμένα είδη αρωματικών και φαρμακευτικών φυτών παρουσιάζονται παρακάτω:

1. Βαλεριάνα (Valeriana officinalis)

Ανήκει στην οικογένεια Valerianaceae. Είναι πολυετής πόα, με βλαστό κούφιο εσωτερικά, ύψους έως 1,2 m.  

Ανθίζει από το Μάιο έως τον Ιούνιο. Πολλαπλασιάζεται με σπόρο που σπέρνεται σε σπορείο και με παραφυάδες. Βρίσκεται σε θαμνώνες, δάση ή λιβάδια. Ευδοκιμεί σε ημιορεινές δροσερές περιοχές και σε χωράφια φτωχά-μέτριας γονιμότητας, ξηρικά ή ποτιστικά.

Είναι φυτό φαρμακευτικό και μελισσοτροφικό. Επισημαίνεται κυρίως για την επίδρασή του ως ηρεμιστικό και καταπραϋντικό του νευρικού συστήματος, ιδιαίτερα για εκείνους τους ανθρώπους που πάσχουν από νευρική υπερκόπωση.  Έχει αποδειχθεί ότι είναι υπναγωγό, βελτιώνει την ποιότητα του ύπνου και μειώνει την πίεση του αίματος. Χρησιμοποιείται επίσης εσωτερικά σε περιπτώσεις της επίπονης εμμηνόρροιας, της υπέρτασης, του συνδρόμου ευερέθιστων εντέρων κλπ. Εξωτερικά, χρησιμοποιείται για να θεραπεύσει το έκζεμα, τα έλκη και τους μικροτραυματισμούς.

Αιθέριο έλαιο από τα φύλλα και τη ρίζα χρησιμοποιείται ως αρωματική ουσία σε παγωτά, ψητά, καρυκεύματα κλπ.

2. Βασιλικός (Ocimum basilicum)

Το γένος Ocimum ανήκει στην Οικογένεια των Χειλανθών (Lamiaceae), με 60 είδη και 150 ποικιλίες. Τον συναντάμε και με το όνομα Ώκιμο το Βασιλικό ή Βασιλίτσα.

Πολύμορφο φυτό ανάλογα με το μέγεθος και το χρώμα  των φύλλων και των ανθέων του. Συνηθέστερα είδη είναι ο πλατύφυλλος, ο σγουρός, ο μικρόφυλλος, ο μελανόφυλλος και ο συμπαγής. Είναι ποώδες, καλλωπιστικό, και ετήσιο στο κλίμα της Ελλάδας. Ανθίζει από τον Ιούνιο μέχρι τον Σεπτέμβριο. Το φυτό το βρίσκουμε σε όλη την Ελλάδα σαν καλλιεργούμενο στους κήπους και στις γλάστρες των σπιτιών για την καλλωπιστική του αξία. Είναι ελάχιστα απαιτητικό, αρκεί το χώμα να είναι πλούσιο σε κοπριά και να ποτίζεται συχνά. Ενδείκνυται η συχνή κοπή των ανθοφόρων κορυφών και διακλαδώσεων, διότι παρατείνει την περίοδο ανθοφορίας.

Ο βασιλικός είναι αρωματικό φυτό και είναι γνωστό από την αρχαιότητα για τις θεραπευτικές του ιδιότητες, όπως αναφέρει ο Διοσκουρίδης.

Κατάγεται από την Ινδία όπου ήταν ιερό φυτό αφιερωμένο στον Κρίσνα και τον Βισνού. Ωστόσο από την αρχαιότητα μεταφέρθηκε στην Ευρώπη όπου έγινε πολύ δημοφιλής στην λεκάνη της Μεσογείου. Ήταν γνωστό στον Ιπποκράτη, σαν αντιεμετικό και στυπτικό. Οι Ρωμαίοι το χρησιμοποιούσαν τόσο ως κηπευτικό όσο και ως κτηνοτροφή, ενώ επιπλέον το θεωρούσαν ερωτικό φίλτρο, σημάδι αγάπης και φυλακτό. Θεωρείται ότι βασιλικός φύτρωσε στον τάφο του Χριστού και το άρωμά του έγινε αφορμή να ανακαλύψουν τον τάφο. Ο λαός τον ύμνησε με πολλά δημοτικά τραγούδια και παροιμίες. Σήμερα χρησιμοποιείται στα σπίτια ως απωθητικό για τα κουνούπια. Μερικοί λαοί τον συνδέουν με το μίσος και την ατυχία, ενώ άλλοι τον θεωρούν σημείο αγάπης.

Ο βασιλικός εκτός από καλλωπιστικό φυτό, είναι ένα από τα αρωματικά που χρησιμοποιούνται στο μαγείρεμα. Έχει τέτοιες ιδιότητες που μπορεί να χρησιμοποιηθεί και για αφέψημα αλλά και για αιθέριο έλαιο με σημαντικές θεραπευτικές ιδιότητες. Οι πιο γνωστές είναι οι εξής: βελτιώνει την κυκλοφορία του αίματος, βοηθά τους πονοκεφάλους, έχει αντισπασμωδικές ιδιότητες, είναι ιδανικό για προβλήματα μνήμης και τέλος βελτιώνει τις ρυτίδες. Το ρόφημα βασιλικού μετά το φαγητό είναι κατάλληλο για περιπτώσεις νευρικής δυσπεψίας και ηρεμεί τους γαστρικούς σπασμούς. Στην αρωματοθεραπεία το έλαιο που βγαίνει από τα φύλλα του χρησιμοποιείται για διεγερτικό μασάζ για την κατάθλιψη. Ως καλλυντικό χρησιμοποιείται στο μπάνιο για να χαλαρώνει το σώμα.

3. Δενδρολίβανο (Rosmarinus officinalis)

Ανήκει στην οικογένεια των Χειλανθών (Lamiaceae). Το συναντάμε και με τα ονόματα «ροζμαρίνι», «λασμαρί», «αρισμαρές», «δυοσμαρίνι» και «δροσιά της θάλασσας», λόγω της συνήθειάς του να φυτρώνει κοντά στη θάλασσα.

Είναι πολυετής, αειθαλής θάμνος, ημι-αυτόφυτος σε πολλά μέρη της Ελλάδας και γενικότερα στις χώρες τής Μεσογείου. Έχει γκριζοπράσινη και πυκνή εμφάνιση και ύψος μέχρι 1,5 m. Προτιμά τα ξηρά, υποβαθμισμένα και προσήλια εδάφη, εκεί που φυτρώνει και το φασκόμηλο, το θυμάρι κλπ. Είναι φυτό ανθεκτικό τόσο σε χαμηλές όσο και σε υψηλές θερμοκρασίες. Πολλαπλασιάζεται με σπόρο και μοσχεύματα. Ανθίζει όλη τη χρονιά όταν υπάρχει επαρκής υγρασία στο περιβάλλον.

Το δεντρολίβανο το εκτιμούσαν ιδιαίτερα στην αρχαιότητα για τις θεραπευτικές του ιδιότητες. Στην αρχαία Ελλάδα το θεωρούσαν δώρο της θεάς Αφροδίτης στους ανθρώπους και το χρησιμοποιούσαν στις θυσίες ζώων- το έκαιγαν στους βωμούς ως θυμίαμα. Αναφέρεται από τον Διοσκουρίδη, τον Θεόφραστο και τον Οβίδιο ως φυτό της σκέψης. Αργότερα, κατά το μεσαίωνα, χρησιμοποιήθηκε και σε καλλυντικά σκευάσματα. Στην ιστορία αναφέρεται ένα ελιξίριο το οποίο κατασκευαζόταν κατόπιν απόσταξης δεντρολίβανου, κέδρου και τερεβινθίνης που μεταμόρφωσε μία παράλυτη 70χρονη πριγκίπισσα σε μια ελκυστική νεαρή κοπέλα τη οποία ζήτησε σε γάμο ο βασιλιάς τής Πολωνίας το 1370. Το ελιξίριο αυτό ονομάστηκε "Το νερό τής βασίλισσας τής Ουγγαρίας".

Το δεντρολίβανο είναι ένα από τα φυτά που χρησιμοποιεί η εκκλησία μας στους αγιασμούς. Τα άνθη του δενδρολίβανου αρέσουν ιδιαίτερα στις μέλισσες και έτσι αποτελούν πηγή για την παραγωγή μελιού.

Το φυτό αποτελεί εναλλακτική λύση έναντι των συνθετικών αντιοξειδωτικών. Το αιθέριο έλαιο που περιέχει χαρακτηρίζεται από αρωματικές αλλά και θεραπευτικές ιδιότητες και τα αποξηραμένα φύλλα του χρησιμοποιούνται στη μαγειρική από τα αρχαία χρόνια σαν "συντηρητικά" διότι μπορούν να διατηρήσουν τα φαγητά περισσότερο. Κάνουν έτσι τα φαγητά περισσότερο εύπεπτα και ταυτόχρονα μπορούν να ανακουφίσουν τη δυσπεψία. Οι τρυφεροί βλαστοί και τα φύλλα χρησιμοποιούνται ως αρωματικό σε πολλά φαγητά, καθώς και σε γλυκά του κουταλιού.

Ανακατεμένα τα άνθη του με κρασί δίνουν ένα καλό καρδιοτονωτικό και ενισχύουν την όραση. Γενικά χρησιμοποιείται κατά της αϋπνίας, της λιποθυμίας και των ζαλάδων. Χρησιμοποιείται επίσης σαν καρύκευμα, σπάνια όμως για να αυξάνει την όρεξη.

Το ξύλο του χρησιμοποιείται για την κατασκευή του λαγούτου και άλλων μουσικών οργάνων.

4. Δυόσμος

Ανήκει στην οικογένεια των Χειλανθών (Lamiaceae). Ως δυόσμος στην Ελλάδα αναφέρονται φυτά που από βοτανική άποψη μπορεί να είναι Mentha spicata, Mentha longifolia (αγριοδυόσμος) και Mentha X viloso-nervana.

Mentha spicata

Είναι πολυετής πόα. Έχει βλαστούς όρθιους ή ανακαμπτόμενους, οι οποίοι κατά την ανθοφορία φτάνουν μέχρι και 1,5m. Ανθοφορεί από Ιούνιο μέχρι Οκτώβριο. Ευδοκιμεί σε υγρά μέρη.

Είναι είδος πασίγνωστο στην Ελλάδα όπου καλλιεργείται στις αυλές και στους κήπους και χρησιμοποιείται στο φαγητό. Υπάρχει παντού σαν καλλιεργούμενο και μαζεύεται όλο το χρόνο. Στην αρχαιότητα τον χρησιμοποιούσαν στην κατασκευή μύρου αλλά και για φαρμακευτικούς σκοπούς. Ο Διοσκουρίδης, ο Ιπποκράτης και ο Πλίνιος το ανέφεραν συχνά ως φυτό με μεγάλη φαρμακευτική αξία και ωραιότατο άρωμα. Οι αρχαίοι Έλληνες έτριβαν το τραπέζι τους με δυόσμο, πριν καθίσουν για φαγητό.

Ο δυόσμος χρησιμοποιείται σαν καρύκευμα ή αφέψημα, σαν αρωματικό και χρησιμοποιείται επίσης στη σαπωνοποιία, τη μυροποιία, τη ζαχαροπλαστική κ.λπ.

Από τον 6ο αιώνα πρωτοσυναντούμε κρέμες καθαρισμού δοντιών με δυόσμο. Τα ποντίκια φαίνεται να αποφεύγουν τη μυρωδιά του γι' αυτό και χρησιμοποιείται για την απομάκρυνσή τους.

Το αιθέριο έλαιο των φύλλων είναι αντισηπτικό, αν και είναι τοξικό σε μεγάλες δόσεις.

5. Θυμάρι (Thymus sp.)

Γένος μικρών αρωματικών φυτών, που ανήκει στην οικογένεια των Χειλανθών (Lamiaceae). Τα είδη του γένους ξεπερνούν τα 100. Στην Ελλάδα υπάρχουν 31 αυτοφυή είδη, από τα οποία τα 5 είναι ενδημικά.

Τα φυτά είναι πολυετή, ποώδη με βλαστό ισχυρό, τετραγωνικό, με λίγο χνούδι, ύψους έως 50cm και έντονη οσμή ρίγανης.

Αυτοφύεται σε λιβάδια και χέρσα μέρη των Μεσογειακών χωρών, ανάμεσα σε φρύγανα και θαμνώνες, από την επιφάνεια της θάλασσας μέχρι υψόμετρο 2000 m. Προτιμάει εδάφη φτωχά-μέτριας γονιμότητας, ξηρικά. Πολλαπλασιάζεται με σπόρο και παραφυάδες.

Ανθίζει από τον Ιούνιο μέχρι τον Αύγουστο. Συλλέγεται το υπέργειο τμήμα του σε πλήρη άνθηση.

Το θυμάρι είναι από τα πλέον δημοφιλή αρωματικά φυτά. Από τους αρχαίους χρόνους, το θυμάρι χρησιμοποιείται ως φάρμακο. Οι Αρχαίοι Αιγύπτιοι το χρησιμοποιούσαν στο βαλσάμωμα. Οι Έλληνες το χρησιμοποιούσαν στα λουτρά τους και το έκαιγαν ως θυμίαμα στους ναούς τους.

Στη μελισσοκομία χρησιμοποιείται ως βασικό φυτό για την παραγωγή αρωματικού μελιού. Μειώνει αποτελεσματικά τα επίπεδα της χοληστερίνης και των τριγλυκεριδίων του αίματος και για τον λόγο αυτόν συστήνεται η τακτική του χρήση (ακόμη και καθημερινά στη σαλάτα, ή το φαγητό) σε όλους όσους παρουσιάζουν καρδιαγγειακά προβλήματα.

Το θυμέλαιο χρησιμοποιείται στην αρωματοποιία και γενικά στην κοσμητολογία. Επίσης, χρησιμοποιείται και για την αντιμετώπιση ασθενειών των φυτών. Αποτελεί συστατικό σκευασμάτων για νευραλγίες, για την αντισηψία του στόματος και για εισπνοές. Έχει μεγάλη περιεκτικότητα σε φαινόλες κυρίως θυμόλη και καρβακρόλη, που είναι κυρίως υπεύθυνες για την αντισηπτική δράση. Επίσης στην θυμόλη οφείλονται σε μεγάλο ποσοστό οι αντιοξειδωτικές ιδιότητες του θυμαριού. Επιπλέον, έχει αναφερθεί η χρήση της θυμόλης στη θεραπεία του έρπη των γεννητικών οργάνων.Το τσάι φύλλων θυμαριού λέγεται ότι είναι υπναγωγό.

Πρόσφατα διάφορες βιολογικές δράσεις του θυμαριού έχουν ερευνηθεί όπως αντιμικροβιακές, αντιοξειδωτικές καθώς και η χρήση του ως αποσμητικό.Το θυμέλαιο και τα συστατικά του γίνονται όλο και περισσότερο δημοφιλή ως πηγή φυσικών αντιμικροβιακών και αντιοξειδωτικών παραγόντων.

6. Λεβάντα (Lavandula sp.)

Ανήκει στην οικογένεια των Χειλανθών (Lamiaceae). Φυτό ιθαγενές της Μεσογείου. Στην Ελλάδα δύο είδη λεβάντας είναι πολύ διαδεδομένα: το είδος L. stoechas που είναι αυτοφυές της ελληνικής χλωρίδας και το είδος L. angustifolia  (ή L. Vera) που συναντάται μόνο ως καλλιεργούμενο.

Lavandula  stoechas

Ονομάζεται και αγριολεβάντα, μαυροκέφαλο, χαμολίβανο, λαμπρή, μυροφόρα.

Είναι μικρός πολυετής, θάμνος, ύψους έως 70 cm. Αυτοφύεται σε παραλιακές περιοχές της ηπειρωτικής Ελλάδας και στα νησιά του Αιγαίου. Είναι πολύ διαδεδομένη στη Χαλκιδική, στην Εύβοια, στην Κρήτη κλπ. Ευδοκιμεί σε ημιορεινές περιοχές και σε χωράφια φτωχά, χωρίς ασβέστιο, ξηρικά. Πολλαπλασιάζεται με σπόρο και παραφυάδες.

Ανθίζει από το Μάιο μέχρι τον Ιούλιο και οι ανθοφόροι βλαστοί συλλέγονται σε πλήρη άνθηση.

Είναι φυτό αρωματικό, φαρμακευτικό και μελισσοτροφικό, γνωστό από την αρχαιότητα. Ο Διοσκουρίδης αναφέρει ότι έφτιαχναν από αυτή το στοιχαδίτη οίνο και το στοιχαδικό ξύδι. Το αιθέριο έλαιο χρησιμοποιείται στην αρωματοποιία, στη σαπωνοποιία και την φαρμακοποιία. Τα άνθη του τοποθετούνται στις ντουλάπες, τις αρωματίζουν και διώχνουν το σκώρο.

Lavandula angustifolia  (ή L. Vera)

Ονομάζεται και λαβαντούλα, λεβαντίδα, καλογερόχορτο. Φυτό πολυετές, ποώδες και θαμνώδες ύψους έως 80 cm. Δεν αυτοφύεται, αλλά καλλιεργείται σε πάρκα και κήπους. Ευδοκιμεί σε ορεινές περιοχές και προτιμάει χωράφια ασβεστούχα, φτωχά -μέσης γονιμότητας, ξηρικά. Πολλαπλασιάζεται με μοσχεύματα και παραφυάδες.

Ανθίζει από το Μάιο έως τον Αύγουστο και οι ανθοφόροι βλαστοί συλλέγονται σε πλήρη άνθηση.

Είναι φυτό αρωματικό, φαρμακευτικό, μελισσοτροφικό και καλλωπιστικό, γνωστό από την αρχαιότητα και εκτός από αφέψημα χρησιμοποιείται πάρα πολύ και το αιθέριο έλαιό του. Το αιθέριο έλαιο της λεβάντας είναι ιδιαίτερα ηρεμιστικό, υπναγωγό, χαλαρωτικό και εντομο-απωθητικό. Έχει τόσο μεγάλη ζήτηση, ώστε στη Γαλλία παράγονται κάθε χρόνο 1,5-2 χιλιάδες τόνοι. Χρησιμοποιείται στην αρωματοποιία, σαπωνοποιία, αλλά και κάποια "κατώτερα" έκδοχά του στη ζωγραφική της πορσελάνης, στην παρασκευή βερνικιών και στον αρωματισμό διαφόρων προϊόντων.

Το φυτό έχει αντισηπτικές και επουλωτικές ιδιότητες. Τα άνθη του τοποθετούνται στις ντουλάπες, τις αρωματίζουν και διώχνουν το σκώρο. Χρησιμοποιείται στην αρωματοποιία και την σαπωνοποιία. Επίσης θεωρούνται ότι ενεργούν κατά του βήχα, του άσθματος, του κοκίτη, της γρίπης και της λαρυγγίτιδας. Η λεβάντα καταπραΰνει τους νευρόπονους του στομάχου και ηρεμεί το νευρικό σύστημα, γιατί δρα ως χαλαρωτικό. Είναι ιδανικό για τις αϋπνίες και το στρες, βοηθά τις ημικρανίες και τους πονοκεφάλους.

Κατά τη διάρκεια της πανούκλας, οι κατασκευαστές γαντιών αρωμάτιζαν τα δέρματά τους με αιθέριο έλαιο λεβάντας για να προστατευτούν από την πανούκλα. Αυτή η ιστορία θα μπορούσε να έχει κάποια ισχύ καθώς η πανούκλα μεταφερόταν με τους ψύλλους, τους οποίους η λεβάντα είναι γνωστό ότι τους απωθεί.

Κατά τη διάρκεια των ρωμαϊκών χρόνων, άνθη λεβάντας πωλήθηκαν για 100 δηνάρια τη λίβρα, τιμή που αντιστοιχούσε σε αμοιβή μηνών για έναν αγροτικό εργάτη ή 50 κουρέματα από τον τοπικό κουρέα. Η λεβάντα χρησιμοποιήθηκε στα ρωμαϊκά λουτρά για να αρωματίζει το νερό, καθώς πιστευόταν ότι βοηθούσε στην ανάπλαση του δέρματος.

7. Μελισσόχορτο (Melissa officinalis)

Ανήκει στην οικογένεια των Χειλανθών (Lamiaceae). Είναι γνωστό και ως μελισσοβότανο, μελισσάκι, μέλισσα, κιτροβάλσαμο. Το όνομά του το οφείλει στο ότι προσελκύει τις μέλισσες.

Είναι πολυετής πόα, με ύψος έως 80 cm. Αυτοφύεται σε δασώδη και χέρσα μέρη, κοντά στη θάλασσα, αλλά και σε μεγαλύτερο υψόμετρο. Ευδοκιμεί σε εδάφη πλούσια, ποτιστικά και στραγγερά. Πολλαπλασιάζεται με σπόρο και μοσχεύματα. Ανθίζει από τον Ιούνιο έως τον Αύγουστο. Συλλέγεται το υπέργειο τμήμα του σε πλήρη άνθηση.

Είναι φυτό αρωματικό, φαρμακευτικό και μελισσοτροφικό. Ήταν γνωστό στην αρχαία Ελλάδα αλλά και σε χώρες της Λατινικής Αμερικής. Στη Χιλή είναι αρκετά διαδεδομένο ως ρόφημα γιατί θεωρείται ότι "βοηθάει" στο αδυνάτισμα.

Στην αρχαία Ελλάδα και τη Ρώμη, η μέλισσα εμβαπτιζόταν στο κρασί και μπορούσε να χρησιμοποιηθεί από του στόματος και τοπικά για να θεραπεύσει τα τσιμπήματα, τα δαγκώματα, και τις πληγές. Οι παρόμοιες ιατρικές δόσεις κρασιού παρατίθενται επίσης στην Ινδική Materia Medica. Η Αγιουβερδική φαρμακοποιία αναφέρει ότι χρησιμοποιείται για την θεραπεία της δυσπεψίας που συνδέεται με την κατάθλιψη ή την ανησυχία.

Το μελισσόχορτο θεωρείται τονωτικό, αντισπασμωδικό, αντιρρευματικό, ορεκτικό και αντιασθματικό. Συνιστάται κυρίως για να αντιμετωπισθούν πόνοι και σπασμοί του στομάχου, κωλικοί, δυσπεψίες, εμετοί λόγω εγκυμοσύνης, νευρικές κρίσεις, πόνοι των δοντιών, κ.ά. Επίσης, όταν οι μελισσοκόμοι θέλουν να πιάσουν ένα καινούργιο σμάρι από μέλισσες τρίβουν με φύλλα μελισσόχορτου τα εσωτερικά τοιχώματα της κυψέλης, για να αποκτήσει ωραίο άρωμα και να προσελκύσει τις μέλισσες. Χρησιμοποιείται ακόμη στην αρωματοποιία και σε εντομο- απωθητικές λοσιόν.

Του αποδίδονται αρκετές θεραπευτικές ιδιότητες μεταξύ των οποίων και αυτή κατά της γήρανσης και της σεξουαλικής ανικανότητας. Αναφέρεται κάποιος άγγλος φυσιοδίφης που έζησε 116 χρόνια και το απέδιδε στο ότι κάθε πρωί έπινε αφέψημα από Μελισσόχορτο και μέλι.

Στην λαϊκή θεραπευτική το μελισσόχορτο χρησιμοποιείται ως τονωτικό, αντισπασμωδικό, αντιρρευματικό, ορεκτικό και αντιασθματικό. Συνιστάται κυρίως για να αντιμετωπισθούν πόνοι και σπασμοί του στομάχου, κωλικοί, δυσπεψίες, εμετοί λόγω εγκυμοσύνης, νευρικές κρίσεις, πόνοι των δοντιών, κ.ά.

Στη μαγειρική χρησιμοποιείται στη μαγιονέζα, σε συνταγές που έχουν φρέσκο τυρί ή κρέμα, σε σάλτσες και σε σαλάτες, ακόμη και σε μερικά επιδόρπια με φρούτα.

Πρόσφατα, έχει υπάρξει μια αναβίωση ενδιαφέροντος για τη μέλισσα λόγω των αποδεδειγμένων αντιοξειδωτικών, αντιφλεγμονωδών, αντιμικροβιακών, αντι-ιικών, ηρεμιστικών, και ρυθμιστικών του θυρεοειδή ιδιοτήτων της. Χρησιμοποιείται προσφάτως για ένα ευρύ φάσμα προβλημάτων, συμπεριλαμβανομένου του πυρετού, των πληγών, των δαγκωμάτων, της αϋπνίας, της επίπονης εμμηνόρροιας, του πονόδοντου, των πονοκέφαλων,  των εντερικών αρμοσφικτών, και του άσθματος. Υπάρχουν διαθέσιμες κρέμες που περιέχουν εκχύλισμα του φυτού για την θεραπεία του ιού του απλού έρπητα. Η μέλισσα χρησιμοποιείται ευρύτερα στην Ευρώπη απ' ό,τι στις ΗΠΑ. Στη Γερμανία, ένα τυποποιημένο ιατρικό τσάι εγκρίθηκε για τη θεραπεία της αϋπνίας και των πεπτικών διαταραχών. Στην Ευρώπη, τα υδατικά και αλκοολικά εκχυλίσματα χρησιμοποιούνται ως συστατικά διάφορων υπνωτικών και καταπραϋντικών φαρμάκων, και συνδυάζεται συχνά με άλλα καταπραϋντικά ή/και άφυσα φυτά. Στις ΗΠΑ, χρησιμοποιείται συχνά ως έγχυμα, υδραλκοολικό εκχύλισμα, και βάμμα ως συστατικό των ήπιων υπαγωγών και των υποβοηθητικών στη πέψη συμπληρωμάτων διατροφής.

Η Commission E στη Γερμανία ενέκρινε την εσωτερική χρήση της μέλισσας για τις νευρικές διαταραχές ύπνου.

8. Μέντα (Mentha piperita)

Ανήκει στην οικογένεια των Χειλανθών (Lamiaceae). Είναι φυτό πολυετές, ύψους μέχρι 80 cm. Δεν αυτοφύεται στην Ελλάδα, αλλά καλλιεργείται. Ευδοκιμεί σε πεδινές περιοχές και σε χωράφια πλούσια και ποτιστικά. Πολλαπλασιάζεται με ριζώματα.

Η άνθηση διαρκεί από τον Ιούνιο έως τον Ιούλιο. Συλλέγεται το υπέργειο τμήμα σε πλήρη άνθηση για την παραγωγή αιθερίου ελαίου και 2-3 φορές το χρόνο πριν την άνθηση όταν χρησιμοποιείται για ξηρή δρόγη.

Είναι φυτό αρωματικό, φαρμακευτικό και μελισσοτροφικό. Στην αρχαιότητα ήταν γνωστή και σε ευρεία χρήση αλλά δεν της αποδίδονταν πάντα οι ίδιες θεραπευτικές ιδιότητες. Ο Ιπποκράτης δεν θεωρούσε ότι έχει καταπραϋντικές ικανότητες, ενώ αντίθετα ο Γαληνός τη συνιστούσε για αυτήν ακριβώς την ιδιότητά της, όπως άλλωστε και ο Πλίνιος, ο οποίος μάλιστα πίστευε ότι είναι και αναισθητικό. Λέγεται ότι αυτή ήταν ένα από τα συστατικά που περιείχε το ποτό κυκεών που ήταν το πρώτο ρόφημα που προσέφεραν σ' αυτούς που μετείχαν στα Ελευσίνια Μυστήρια.

Το φυτό περιέχει αιθέριο έλαιο το οποίο έχει αρκετές θεραπευτικές ιδιότητες και χρησιμοποιείται ευρύτατα στη βιομηχανία αρωμάτων. Πρέπει να αποφεύγεται κατά το θηλασμό γιατί θεωρείται ότι συμβάλει στη διακοπή του γάλακτος.

Ως αφέψημα ή ως αιθέριο έλαιο είναι αναλγητικό, κατά της αϋπνίας και βοηθητικό σε πονοκεφάλους. Τα ξηρά και φρέσκα φύλλα της μέντας, καθώς και το αιθέριο έλαιο που αποστάζεται από αυτά, χρησιμοποιούνται ευρέως σε τρόφιμα, φαρμακευτικά προϊόντα, καλλυντικά, και τη λαϊκή θεραπευτική. Αφέψημα των φύλλων της χρησιμοποιείται στη δυσπεψία, τη ναυτία, τη διάρροια, το κρυολόγημα, τον πονοκέφαλο, και τις κράμπες. Είναι πολύτιμο λόγω των αρωματικών, τονωτικών και αντισπασμωδικών ιδιοτήτων του.

Το αιθέριο έλαιο της μέντας χρησιμοποιείται στις οδοντόπαστες, σε προϊόντα στοματικής υγιεινής καθώς επίσης και τις τσίχλες, ως αρωματικό. Το αιθέριο έλαιο έχει αποδειχθεί ότι έχει αντιμικροβιακή δράση.

Η οσμή της μέντας απωθεί τα έντομα, τους αρουραίους και τα ποντίκια. Λόγω αυτής της ιδιότητας, το φυτό χρησιμοποιείται στα σπίτια ως εντομοαπωθητικό και στους σιτοβολώνες για να κρατήσει τα τρωκτικά μακριά από το σιτάρι.

9. Ρίγανη (Origanum sp.)

Ανήκει στην οικογένεια των Χειλιανθών (Lamiaceae). Ρίγανη είναι η κοινή ονομασία των αρωματικών αποξηραμένων και τριμμένων φύλλων και ανθοφόρων κορυφών διαφόρων ειδών του γένους Origanum. Είναι φυτό κυρίως των παραμεσογείων χωρών. Η διαφοροποίηση του εδάφους και των κλιματολογικών συνθηκών στις περιοχές που αυτοφύεται έχουν προκαλέσει την ανάπτυξη διαφορετικών ειδών, υποειδών και υβριδίων. Στην Ελλάδα και Κύπρο έχουν καταγραφεί 14 διαφορετικά είδη. Το πλέον φημισμένο είδος, η «καλή ρίγανη» θεωρείται το Origanum vulgare subsp. hirtum.

Origanum vulgare subsp. hirtum

Ονομάζεται και ρίανο, αρίγανη, ρούανο, ρούβανο και ορίγανο το ηρακλειώτικο.

Πολυετής πόα, ύψους έως 80 cm. Βρίσκεται σε χαμηλά έως μέσα υψόμετρα, σε φωτεινές, σε φωτεινά, χέρσα μέρη, καλλιεργείται σε μικρή έκταση σε διάφορα μέρη της Ελλάδας. Ευδοκιμεί σε χωράφια ασβεστούχα, φτωχά-πλούσιο, ξηρικά. Πολλαπλασιάζεται με σπόρο, μοσχεύματα και παραφυάδες.

Ανθίζει από τον Ιούνιο έως και τον Αύγουστο. Συλλέγεται το υπέργειο τμήμα του σε πλήρη άνθηση.

Είναι φυτό αρωματικό, φαρμακευτικό, αρτυματικό και μελισσοτροφικό, γνωστό από την αρχαιότητα. Το όνομά της προέρχεται από τις ελληνικές λέξεις όρος (βουνό) και γάνος (χαρά, λαμπρότητα), και σημαίνει "χαρά του βουνού", πιθανώς εξαιτίας του γεγονότος ότι οι ρίζες της εμποδίζουν την πλύση του χώματος των βουνοπλαγιών από τη βροχή ή λόγω της φανταστικής μυρωδιάς της. Είναι δηλαδή το φυτό που λαμπρύνει το βουνό.

Χρησιμοποιήθηκε για πρώτη φορά από αρχαίους Έλληνες, οι οποίοι πίστευαν ότι η θεά Αφροδίτη δημιούργησε τη γλυκιά και πικάντικη μυρωδιά της ρίγανης ως σύμβολο της ευτυχίας και έτσι έστεφαν τα νυφικά ζεύγη με στεφάνια ρίγανης και τοποθετούσαν τα φυτά στους τάφους για να βοηθήσουν να αναπαυθούν εν ειρήνη τα πνεύματα των νεκρών.

Χρησιμοποιήθηκε από τον Ιπποκράτη για δηλητηριάσεις, στομαχικούς σπασμούς, αναπνευστικά προβλήματα κ.ά.

Το φυτό περιέχει αιθέριο έλαιο, η περιεκτικότητα του οποίου ποικίλει ανάλογα με το είδος και την περιοχή. Αξίζει να σημειώσουμε ότι η ελληνική ρίγανη έχει υψηλή περιεκτικότητα.

Έχει ευρεία χρήση ως καρύκευμα στη μεσογειακή μαγειρική. Χρησιμοποιείται σε σάλτσες, λαχανικά και όσπρια σαλάτας, και συμπεριλαμβάνεται συχνά σε έντονα αρωματικά πιάτα μαζί με τσίλι, σκόρδο, κρεμμύδια κ.λ.π.

Η ρίγανη χρησιμοποιείται από την αρχαιότητα στη μαγειρική, αλλά και στη ιατρική. Έχει ευεργετική επίδραση στο πεπτικό και αναπνευστικό σύστημα και χρησιμοποιείται επίσης ως εμμηναγωγό.

Χρησιμοποιείται ως αντισηπτικό, αντισπασμωδικό, άφυσο (ανακουφιστικό κατά των εντερικών ζυμώσεων), χολαγωγό, εμμηναγωγό, αποχρεμπτικό, διεγερτικό, στομαχικό, τονωτικό. Χρησιμοποιούνται τα φύλλα και οι ανθοφόρες κορυφές. Λαμβάνεται εσωτερικά σε κρυολογήματα, γρίπη, ήπιες εμπύρετες ασθένειες, δυσπεψία, δυσμημνόρροια. Είναι ισχυρό καταπραϋντικό και δεν πρέπει να λαμβάνεται σε μεγάλες δόσεις, αν και τα ήπια τσάγια βοηθούν σε έναν ήρεμο ύπνο. Εξωτερικά, χρησιμοποιείται το αιθέριο έλαιο του φυτού για εντριβές σε περιπτώσεις βρογχίτιδας, άσθματος, αρθρίτιδας και μυϊκού πόνου. Μερικές σταγόνες αιθερίου ελαίου ανακουφίζουν συχνά τον πονόδοντο. Το φυτό είναι ένα από τα καλύτερα φυσικά αντισηπτικά λόγω της υψηλής περιεκτικότητας του αιθερίου ελαίου που περιέχει, σε θυμόλη. Το αιθέριο έλαιο χρησιμοποιείται επίσης στην αρωματοθεραπεία.

Το αιθέριο έλαιο του φυτού χρησιμοποιείται ως αρωματική ουσία τροφίμων, στα σαπούνια και την αρωματοποιία. Θεωρείται ευστόμαχο, διουρητικό, εμμηναγωγό, καθαρτικό, αντιψωριακό, αντιεπιληπτικό και αποχρεμπτικό.

Επίσης, έχει χρησιμοποιηθεί ως φθειροκτόνο, αν και θα πρέπει να χρησιμοποιείται με προσοχή δεδομένου ότι μπορεί να προκαλέσει ερεθισμούς στο δέρμα. Ακόμη από το αιθέριο έλαιο που παράγεται στην Ελλάδα παρασκευάζεται ειδικό προσθετικό σκεύασμα ζωοτροφών. Επιπλέον το φυτό χρησιμοποιείται για να απωθεί τα μυρμήγκια.

10. Σάλβια (Salvia sp.)

Ανήκει στην οικογένεια των Χειλανθών (Lamiaceae). Τα είδη του γένους στην Ελλάδα  ξεπερνούν τα 20. Οι πλέον διαδεδομένες είναι η Σάλβια η φαρμακευτική (Salvia officinalis), η Σάλβια η τρίλοβη (Salvia triloba)  και (Salvia pomifera).

Το όνομα του γένους Salvia προέρχεται από το λατινικό ρήμα salvare (=σώζω ζωές). Ονομάζεται και φασκόμηλο, φασκομηλιά, χαμοσφακιά, μηλοφασκιά, λουσφάκι, φάσκος, αγριοσφακιά, μοσχακίδη, αλιφασκιά.

Είναι φυτό πολυετές με ύψος έως 50 cm. Αυτοφύεται σε ορεινές θαμνώδης περιοχές της Μακεδονίας. Ευδοκιμεί τόσο σε ψυχρές όσο και σε θερμές περιοχές και σε χωράφια μέτριας γονιμότητας, ασβεστούχα και ξηρικά. Πολλαπλασιάζεται με σπόρο, με μοσχεύματα και με παραφυάδες.

Ανθίζει Μάιο έως και Ιούλιο. Συλλέγεται το υπέργειο τμήμα  τους καλοκαιρινούς μήνες. Οι θεραπευτικές του ιδιότητες είναι εξαιρετικές.

Είναι φυτό αρωματικό, φαρμακευτικό και μελισσοτροφικό, γνωστό από την αρχαιότητα. Θεωρήθηκε ιερό βότανο από τους Έλληνες που το αφιέρωσαν στο Δία και από τους Ρωμαίους που το πήγαν στη Βρετανία. Ήταν το φυτό της αθανασίας.

Κατά το μεσαίωνα, χρησιμοποιούταν πλατιά για προβλήματα υγείας και ο Καρλομάγνος είχε διατάξει να φυτεύεται σε λαχανόκηπους και στους κήπους στα μοναστήρια. Σε επιδημίες, ειδικά αυτές της χολέρας, πίστευαν ότι όποιος έχει στο σπίτι του φυτεμένη φασκομηλιά δε φοβάται το θάνατο.

Πρόσφατα, πειράματα επιβεβαίωσαν την ιδιότητα του Φασκόμηλου να ενισχύει τη μνήμη. Πιστεύεται ότι αυξάνει τα επίπεδα του νευροδιαβιβαστή ακετυλοχολίνη, που βοηθάει στη μετάδοση των εγκεφαλικών μηνυμάτων. Τα επίπεδα της ακετυλοχολίνης παρουσιάζουν μείωση και στους ασθενείς της νόσου του Αλτσχάιμερ, και πιθανόν το φασκόμηλο να βοηθά στην αντιμετώπιση των συμπτωμάτων της ασθένειας.

Πολλοί το θεωρούν το ίδιο με το τσάι του βουνού, αλλά το λάθος είναι μεγάλο και σημαντικό, διότι οι ιδιότητές τους διαφέρουν, όπως άλλωστε και η γεύση τους. Η φασκομηλιά καλλιεργείται ως φυτό φαρμακευτικό και ως καρυκευματικό, ενώ μια ποικιλία με ποικιλόχρωμα άνθη καλλιεργείται ως καλλωπιστικό. Από τις καλλιέργειες των φαρμακευτικών φυτών συλλέγονται από τον Μάιο και μετά, οι φυλλοφόροι βλαστοί, οι οποίοι αποξηραίνονται.

Στην μαγειρική χρησιμοποιείται για να νοστιμίζει κυρίως φαγητά με κρεατικά.

Ως καλλυντικό συνιστάται για λιπαρά δέρματα, ως μάσκα για βαθύ καθαρισμό του προσώπου και ως ατμόλουτρο.

Παλιότερα τα μασούσαν για να καθαρίσουν τα δόντια τους. Το αφέψημά του χρησιμοποιείται στη θεραπεία της ουλίτιδας και των δερματικών παθήσεων. Το αιθέριο έλαιό του κατά του πονόδοντου.

Η φασκομηλιά δρα επίσης κατασταλτικά και στην έκκριση των μαστικών αδένων και, σε μικρό βαθμό κατά του σακχαρώδη διαβήτη. Τα φύλλα διαθέτουν σπουδαίες αντισηπτικές, σπασμολυτικές και αποχρεμπτικές ιδιότητες. Η φασκομηλιά χρησιμοποιείται στη θεραπευτική με τη μορφή αφεψήματος για πλύση του στόματος σε περίπτωση τραυμάτων της στοματικής κοιλότητας (στοματίτιδα, φαρυγγίτιδα, ουλίτιδα) και εσωτερικά ως ανθιδρωτικό (ιδιαίτερα κατά του νυχτερινού ιδρώτα φυματικών και νευρασθενών), ενώ σε μικρές δόσεις χρησιμοποιείται ως στομαχικό, σπασμολυτικό, άφυσο (παρεμποδίζει την δημιουργία αερίων στα έντερα), ουραγωγό και εμμηναγωγό.

Έχουν παρατηρηθεί και σπάνιες περιπτώσεις δηλητηρίασης (μερικές φορές θανατηφόρες), που οφείλονται στη θουγιόνη και προκαλούνται από κατάχρηση μεγάλων ποσοτήτων. Δεν πρέπει να λαμβάνεται καθόλου από επιληπτικά άτομα, λόγω του ότι η θουγιόνη μπορεί να πυροδοτήσει κρίσεις επιληψίας. Επίσης κατά την περίοδο εγκυμοσύνης απαγορεύεται η χρήση του. Χαρακτηριστικά συμπτώματα της δηλητηρίασης από φασκόμηλο είναι τοπικοί ερεθισμοί του δέρματος, έντονοι και παρατεταμένης διάρκειας κλονικοί σπασμοί, ακαμψία των άνω άκρων, εκφυλισμός του ήπατος και των νεφρών κ. ά. Οι μικρές ποσότητες που χρησιμοποιούνται στη μαγειρική είναι ακίνδυνες.

11. Τίλιο (Tilia cordata)

Ανήκει στην οικογένεια Τιλιίδη (Tiliaceae). Είναι γνωστό και με τα ονόματα τίλια, φλαμουριά, φιλύρα, φιλούρα, σφεντάμι, λίπα, φλουριά.

Είναι φυλλοβόλο δέντρο μέτριο έως μεγάλου ύψους 15-25 m. Ανθίζει Ιούνιο -Ιούλιο.  Η συλλογή των ανθέων και των παράνθιων φύλλων γίνεται σε πλήρη άνθηση.

Αυτοφύεται σε δάση κοντά σε υγρά μέρη κυρίως στη Βόρεια Ελλάδα. Ευδοκιμεί σε έδαφος βαθύ και χαλαρό μέτρια γονιμότητας -πλούσιο. Είναι είδος ημισκιόφυτο και ευαίσθητο στο ψύχος. Πολλαπλασιάζεται με σπόρο σε σπορείο, παραφυάδες και με φυτά που αναπτύσσονται κάτω από μεγάλα δένδρα.

Είναι γνωστό από την αρχαιότητα (αναφέρεται από τον Θεόφραστο). Είναι φυτό αρωματικό, φαρμακευτικό και μελλισοτροφικό. Το τσάι του θεωρείται αντιβηχικό, μαλακτικό, ευστόμαχο, σπασμολυτικό, αντικαταρροικό, διουρητικό, αντιπαχυντικό και εφυδτωτικό.

12. Τσάι του Βουνού (Sideritis sp.)

Ανήκει στην οικογένεια των χειλανθών (Lamiaceae). Είναι γνωστό και ως σιδερίτης, τσάι του Ολύμπου. Το  γένος Sideritis L. περιλαμβάνει μια πληθώρα φυτικών ειδών, πολλά από τα οποία αυτοφύονται στις χώρες της μεσογείου (Ιβηρική χερσόνησο, Ελλάδα, Ιταλία κλπ).

Στην Ελλάδα το είδος S. romana L. που φύεται σε ξηρούς και αιχμηρούς τόπους σε όλη τη χώρα είναι γνωστό με το όνομα βλάχικο τσάι ή μπετόνικα ή χόρτο του καλόγερου. Το είδος S. montana L. που φύεται σε ξηρούς, άγονους και αιχμηρούς τόπους της βορειο-ηπειρωτικής Ελλάδας, μέχρι και την Θεσσαλία, είναι γνωστό και αυτό με το όνομα βλάχικο τσάι. Ως τσάι του Ολύμπου είναι γνωστό το είδος S. scardica Gris. που φύεται σε βραχώδεις υπαλπικές και αλπικές θέσεις της βορειο-ηπειρωτικής Ελλάδας, μέχρι του Πηλίου. Το είδος S. theezans Boiss & Heldr. φύεται σε βραχώδεις υπαλπικές και αλπικές θέσεις της Πελοποννήσου και είναι γνωστό ως τσάι του Μαλεβού. Το είδος S. raeseri Boiss & Heldr. είναι γνωστό ως τσάι του Βελουχιού ή τσάι του Παρνασσού και φύεται σε βραχώδεις υπαλπικές και αλπικές θέσεις της ηπειρωτικής Ελλάδας. Το είδος S. euboea Heldr. είναι γνωστό ως τσάι του Δέλφι και φύεται επί του όρους Δίρφυ της Ευβοίας. Τέλος, το είδος S. syriaca L. (S. cretica Boiss., S. boissieri  Magn.) που φύεται σε βράχους της Κρήτης είναι γνωστό με το όνομα μαλοτήρα. Αυτό το λαϊκό όνομα προέρχεται από τις ιταλικές λέξεις male (αρρώστια) και tirare (σύρω), επειδή στην Ενετοκρατούμενη Κρήτη το θεωρούσαν πανάκεια για τα κρυολογήματα και τις παθήσεις του αναπνευστικού.

Το είδος S. scardica καλλιεργείται στους νομούς Μαγνησίας και Κοζάνης και προτιμάει χωράφια ασβεστούχα, πετρώδη, μέτριας γονιμότητας, ξηρικά. Πολλαπλασιάζεται με σπόρο και παραφυάδες.

Ανθίζει Ιούλιο - Αύγουστο. Συλλέγεται το υπέργειο τμήμα του σε πλήρη άνθηση. Οι ανθοφόροι βλαστοί ξηραίνονται ώστε να μπορούν να διατηρηθούν για μεγάλο χρονικό διάστημα.

Στην Ελλάδα, καθώς και στη γειτονική Τουρκία είδη του γένους χρησιμοποιούνται συχνά σαν ρόφημα και είναι γνωστά με το κοινό όνομα "τσάι του βουνού". Είναι φυτά αρωματικά, φαρμακευτικά, μελισσοτροφικά, γνωστά από την αρχαιότητα. Επειδή το μεγαλύτερο μέρος των φυτών που καταναλώνονται προέρχεται από αυτοφυείς πληθυσμούς, οι πληθυσμοί αυτοί κινδυνεύουν με εξαφάνιση. Μέχρι τώρα καλλιέργεια ειδών του φυτού σε μικρή έκταση, γίνεται μόνο στην Ελλάδα.

Στην λαϊκή θεραπευτική χρησιμοποιείται ως ευστόμαχο, θερμαντικό, τονωτικό, διουρητικό, αποτοξινωτικό και εναντίον των κρυολογημάτων. Πιστεύεται ότι είναι ευεργετικό για τα αιμοφόρα αγγεία της καρδιάς. Το αφέψημα από τα υπέργεια τμήματα χρησιμοποιείται για τα κρυολογήματα, για τις παθήσεις του αναπνευστικού και του ουροποιητικού, αφού είναι καλό διουρητικό. Το αφέψημα με φλοιό κανέλλας και μέλι είναι μαλακτικό και αντισηπτικό για το βήχα. Τα αφεψήματα και υδατικά εκχυλίσματα φυτών του γένους Sideritis, όπως και άλλων φυτών που ανήκουν στην οικογένεια Lamiaceae, εμφανίζουν αντιοξειδωτικές ιδιότητες.

Τα φυτά του γένους Sideritis εμφανίζουν αντιμικροβιακή δράση, καθώς και ήπια αντιμυκητιασική. Τα αιθέρια έλαια των φυτών του γένους έχουν μυκητοκτόνο και βακτηριοκτόνο δράση.

Τέλος, ένα φυτοθεραπευτικό σκεύασμα, το "Melofer", που παρασκευάζεται από εκχύλισμα του φυτού Sideritis scardica, περιέχει σίδηρο και χρησιμοποιείται ως προληπτική αγωγή σε περιπτώσεις  σιδηροπενικής αναιμίας.

13. Υπέρικο (Hypericum perforatum)

Ανήκει στην οικογένεια Υπερικίδη (Hypericaceae). Γνωστό και ως σπαθόχοροτο, βαλσαμόχορτο, λειχηνόχορτο, περίκη, χελωνόχορτο, κοψοβότανο, ψειροβότανο, κουκτσούδι.

Είναι φυτό πολυετές. Έχει βλαστό όρθιο, ισχυρό, πολύκλαδο ύψους μέχρι 50 cm. Η άνθηση αρχίζει από τον Ιούνιο και διαρκεί μέχρι και τον Σεπτέμβριο. Η συλλογή του υπέργειου τμήματος γίνεται όταν το φυτό βρίσκεται σε πλήρη άνθηση.

Αυτοφύεται σε χέρσα και καλλιεργημένα μέρη σε όλη την Ελλάδα. Ευδοκιμεί σε χωράφια φτωχά - μέτριας γονιμότητας, ξηρικά. Πολλαπλασιάζεται με σπόρο και παραφυάδες.

Το υπερικό  έχει χρησιμοποιηθεί από αρχαιοτάτων χρόνων στη λαϊκή θεραπευτική για τις ασθένειες νεφρών και πνευμόνων, και της κατάθλιψης. Το υπερικό  περιγράφηκε από τον Ιπποκράτη, το Διοσκουρίδη και τον Πλίνιο. Χρησιμοποιήθηκε  κατά  τον 18ο και 19ο αιώνα από τους ευρωπαίους και αμερικανικούς γιατρούς για τη θεραπεία πονοκεφάλων, εγκαυμάτων, πληγών, βέρτιγκο, υπερίδρωσης, μελαγχολίας και παράνοιας.

Σήμερα έχει πολλές χρήσεις με προεξέχουσα αυτή για την ήπια και μέτρια κατάθλιψη. Χρησιμοποιείται επίσης σαν αντισπασμωδικό και βελτιωτικό της ποιότητας του ύπνου σε αϋπνίες. Ήδη, το 1994 στη Γερμανία, συνταγογραφήθηκαν συνταγές για 20 εκατ. ασθενείς! Μόνο στην Μοντάνα των ΗΠΑ καλλιεργούνται σήμερα 500.000 στρέμματα φυτού.

Μελετάται για χρήση στη θεραπεία των ακόλουθων ασθενειών: Επιληψία, Κατάθλιψη, Αλκοολισμός, Τρόμοι νύχτας, Αϋπνία, Πονοκέφαλοι, Ρευματισμοί, Ανησυχία, Εγκαύματα, Νευρικότητα, Έλκη, HIV, Πίεση, Αναπνευστικά προβλήματα, Βρογχίτιδα.

Από τις ανθισμένες κορυφές του θεραπευτικού φυτού Υπέρικου με την ανάμιξη ελαιολάδου παράγεται το σπαθόλαδο ή διεθνώς γνωστό με την ονομασία St John's Wort Oil το οποίο ενδείκνυται για την αντιμετώπιση δερματολογικών προβλημάτων, την επούλωση τραυμάτων, εγκαυμάτων κλπ.

14. Χαμομήλι (Matricaria chamomilla =Chamomilla recutita)

Ανήκει στην οικογένεια των Συνθέτων (Asteraceae).  Γνωστό και ως χαμαίμηλο, χαμομάθαις, ασπρολούλουδο, μαρτολούλουδο, παναιρίτσα.

Είναι  μονοετής πόα, ύψους μέχρι 35 cm. Έχει βλαστό λείο, πολύκλαδο και όρθιο. Ανθίζει από Απρίλιο μέχρι Ιούνιο. Συλλέγονται τα άνθη σε πλήρη άνθηση.

Αυτοφύεται σε χέρσα και καλλιεργημένα μέρη. Ευδοκιμεί σε περιοχές με ήπιο κλίμα και χωράφια φτωχά - μέτριας γονιμότητας, ξηρικά. Πολλαπλασιάζεται με σπόρο.

Η λέξη χαμομήλι προέρχεται από τις ελληνικές λέξεις χάμω (έδαφος) και μήλο (μήλο του εδάφους), λόγω του αρώματός του και της χαμηλής ανάπτυξής του και είναι γνωστό από την αρχαιότητα. Ο Ιπποκράτης το συνιστούσε ως εμμηναγωγό και φάρμακο κατά της υστερίας και ο Διοσκουρίδης ως αντιπυρετικό, παυσίπονο και διαλυτικό.

Είναι φυτό αρωματικό και φαρμακευτικό. Ποικιλίες του χαμομηλιού καλλιεργούνται, γιατί το αφέψημά τους έχει καταπραϋντικές και θεραπευτικές στις τοπικές φλογώσεις, ιδιότητες.

Το χαμομήλι έχει χρησιμοποιηθεί για αιώνες ως ήπιο χαλαρωτικό, υπναγωγό, σε κρυολογήματα, σε στομαχικές διαταραχές, και ως αντιφλεγμονώδες, για να αναφέρουμε μερικές μόνο θεραπευτικές χρήσεις. Η εκτενής επιστημονική έρευνα κατά τη διάρκεια των τελευταίων ετών έχει επιβεβαιώσει πολλές από τις παραδοσιακές χρήσεις του φυτού, καθώς και τους φαρμακολογικούς μηχανισμούς για αυτές τις θεραπευτικές δράσεις, συμπεριλαμβανομένης της αντισπασμωδικής, αντιπυρετικής, αντιβακτηριακής, αντιμυκητιακής, και αντιαλλεργικής δράσης. Εκτός από την ιατρική χρήση, το χαμομήλι χρησιμοποιείται ευρέως, ειδικά στην Ευρώπη, τη λατινική Αμερική και τις ΗΠΑ, ως αναζωογονητικό ρόφημα και ως συστατικό σε πολυάριθμα καλλυντικά σκευάσματα. Υπολογίζεται ότι πάνω από ένα εκατομμύριο φλιτζάνια ροφήματος χαμομηλιού λαμβάνονται παγκόσμια κάθε ημέρα.

Το φυτό αναγράφεται επισήμως στην ευρωπαϊκή Φαρμακοποιία. Τα άνθη δίνουν ένα αιθέριο έλαιο που έχει βαθύ κυανό χρώμα.  Επίσης, περιέχει φλαβονοειδή, φαινολοξέα και κουμαρίνες. Τα συστατικά του αιθερίου ελαίου είναι γνωστά για την ηρεμιστική, αντι-ερεθιστική και αντισηπτική δράση τους. Διεγείρουν την ανάπλαση των κατεστραμμένων δερμάτων. Τα φλαβονοειδή έχουν θετικά αποτελέσματα επί της περιφερειακής μικροκυκλοφορίας και μελέτες έχουν αποδείξει ότι οι ουσίες αυτές δρουν ως παγίδες των ελευθέρων ριζών, οπότε έχουν ιδιαίτερο ενδιαφέρον στις αντιδράσεις φλεγμονής.

Το φυτό χρησιμοποιείται λόγω της ικανότητός του να ξανθαίνει τα μαλλιά και ως αντιφλογιστικό σε ερυθήματα, πληγές, εγκαύματα και δοθιήνες. Επίσης, περιέχει σεσκιτερπενικές λακτόνες, οι οποίες μπορούν να προκαλέσουν αλλεργικές αντιδράσεις, οπότε η παρουσία τους στο τελικό προϊόν είναι ανεπιθύμητη.

Η χριστιανική παράδοση έχει αφιερώσει το χαμομήλι στον Άγιο Γεώργιο προφανώς γιατί ανθίζει κοντά στην γιορτή του (23 Απριλίου).

Δρ. Διαμάντω Μ. Λάζαρη, Λέκτορας

Αριστοτέλειο Πανεπιστήμιο Θεσσαλονίκης, Τμήμα Φαρμακευτικής, Τομέας Φαρμακογνωσίας - Φαρμακολογίας, Εργαστήριο Φαρμακογνωσίας, 541 24 Θεσσαλονίκη

Τηλ.: 2310 997617, Fax: 2310 997662, E-mail: Αυτή η διεύθυνση ηλεκτρονικού ταχυδρομείου προστατεύεται από τους αυτοματισμούς αποστολέων ανεπιθύμητων μηνυμάτων. Χρειάζεται να ενεργοποιήσετε τη JavaScript για να μπορέσετε να τη δείτε.